ز ك و

KÖK HARFLER: ز ك و

ANLAM: 

زَكِىَ / زَكَا : Artmak, çoğalmak; Allah’tan (c.c.) bir büyüme ve lütufa nail olmak; Allah’ın (c.c.) lütfuyla gelişmek.

AÇIKLAMA:

xx

DİĞER BAZI TÜREVLER:

xx

KUR’ÂN’DA GEÇEN TÜREVLERİ: 

Aşağıdaki tabloda Kur’ân’da geçen ve bu kökten gelen kelime türevleri, bunların gramatik adlandırılışları, Kur’ân’da kaç kere geçmiş olduğu belirtilmiş ve örnek bir ayet için, sûre/âyet numarası verilmiştir.


TürAdetAnlamÖrnekAçıklama
زَكَاfiil-I1Arttı, neşv-ü nema buldu, temiz ve doğru oldu24/21
زَكَّىfiil-II12Temizledi, düzeltti, methetti53/32
تَزَكَّىfiil-V8Temizlendi (şirk ve günahlardan), zekat verdi35/18Muzarisinin Kısaltması: يَزَّكَّى
زَكِىٌّisim2Temiz, doğru19/19Müennes: زَكِيَّةٌ
زَكَاةٌisim32Temizlik, doğruluk, düzen, zekat19/13
أَزْكَىisim4Daha doğru, en doğru2/232

Toplam59


BENZERLİKLER VE FARKLILIKLAR: 

Kök Harflerinin Yer Değişimi

Mahreci Benzeyen Kökler

Benzer Manada Kelimeler

Zıt Manada Kelimeler

TÜRKÇEYE GEÇEN KELİMELER: 

Aşağıdaki tabloda bu kökten Türkçeye geçmiş olan kelimeler, bunların Arapça yazılışları, Türkçe anlamları verilmiştir. Bu kelimelerin bazılarına günümüz Türkçesinde pek rastlanmaz. Daha çok Osmanlıca metinlerde görülmektedir.

Zekî زَكِىّ Tahir ve pak kimse. Temiz.
Zekiyye زَكِيَّة Tahir ve pak kimse. Temiz.
Zekâ’ زَكَاء Saflık, duruluk. Hal düzgünlüğü.
Zekât زَكَاة Ziyadeleşme, artma. Temizlik.
Ezkâ أَزْكَى Daha (en, pek, çok) faziletli, temiz, halis, lekesiz.
Tezkiye تَزْكِيَة Pak ve temiz etmek.
Müzekkî مُزَكِّى Temizleyen, ıslah eden, tezkiye eden.
Müzekkâ مُزَكَّى Temizlenmiş, pak edilmiş, ıslah edilmiş.
Tezekkî تَزَكِّى Manevi temizlenme. Ahlaken yükselme. Zekat verme.
Mütezekkî مُتَزَكِّى Temize çıkan, tezekki eden.

ÂYETLER:

DİKKAT! İncelediğimiz kökten gelen kelimeleri, Kur’an-ı Kerim’deki yerlerinde, yakın çevresindeki kelimelerle ilişkilerini gösterecek şekilde listeliyoruz. Uzun ayetlerin sadece bir bölümünü ele aldık. Bazı ayetlerin sadece bir kısmını gördüğümüz için, ayetler hakkında yanlış bir hüküm verilmemesi gerekir. Tamamını ele aldığımız ayetlerin meallerinin sonuna bir yıldız (*) işareti konmuştur.

زَكَا : Fiil-I.

24:21وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ مَا زَكَىٰ مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَدًا
Diyanet Meali:Eğer Allah’ın size lütfu ve merhameti olmasaydı, sizden hiçbiriniz asla temize çıkamazdı.

زَكَّى : Fiil-II.

2:129يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ
Diyanet Meali:“(Rabbimiz! İçlerinden onlara bir peygamber gönder); onlara âyetlerini okusun, kitabı ve hikmeti öğretsin ve onları her kötülükten arındırsın.”
2:151كَمَا أَرْسَلْنَا فِيكُمْ رَسُولًا مِنْكُمْ يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِنَا وَيُزَكِّيكُمْ
Diyanet Meali:Nitekim kendi aranızdan, size âyetlerimizi okuyan, sizi her kötülükten arındıran … bir peygamber gönderdik.
2:174وَلَا يُكَلِّمُهُمُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلَا يُزَكِّيهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ
Diyanet Meali:Kıyamet günü Allah, onlarla ne konuşacak, ne de onları arıtacaktır. Onlar için elem dolu bir azap vardır.
3:77وَلَا يُكَلِّمُهُمُ اللَّهُ وَلَا يَنْظُرُ إِلَيْهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلَا يُزَكِّيهِمْ
Diyanet Meali:Allah, kıyamet günü onlarla konuşmayacak, onlara bakmayacak ve onları temizlemeyecektir.
3:164يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ
Diyanet Meali:(Andolsun, Allah, mü’minlere kendi içlerinden); onlara âyetlerini okuyan, onları arıtıp tertemiz yapan, onlara kitab ve hikmeti öğreten (bir peygamber göndermekle büyük bir lütufta bulunmuştur).
4:49أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يُزَكُّونَ أَنْفُسَهُمْ
Diyanet Meali:Kendilerini temize çıkaranları görmedin mi?
4:49بَلِ اللَّهُ يُزَكِّي مَنْ يَشَاءُ وَلَا يُظْلَمُونَ فَتِيلًا
Diyanet Meali:Hayır! Allah, dilediğini temize çıkarır ve kendilerine kıl kadar zulmedilmez.
9:103خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ
Diyanet Meali:Onların mallarından, onları kendisiyle arındıracağın ve temizleyeceğin bir sadaka (zekât) al ve onlara dua et.
24:21وَلَٰكِنَّ اللَّهَ يُزَكِّي مَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ
Diyanet Meali:Fakat Allah, dilediği kimseyi tertemiz kılar. Allah, hakkıyla işitendir, hakkıyla bilendir.
53:32فَلَا تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقَىٰ
Diyanet Meali:Bunun için kendinizi temize çıkarmayın. Çünkü O, Allah’a karşı gelmekten sakınanları en iyi bilendir.
62:2يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ
Diyanet Meali:(O, ümmîlere, içlerinden), kendilerine âyetlerini okuyan, onları temizleyen, onlara kitabı ve hikmeti öğreten (bir peygamber gönderendir).
91:9قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا
Diyanet Meali:Nefsini arındıran kurtuluşa ermiştir. *

تَزَكَّى : Fiil-V. Muzarisinin Kısaltması: يَزَّكَّى

20:76خَالِدِينَ فِيهَا وَذَٰلِكَ جَزَاءُ مَنْ تَزَكَّىٰ
Diyanet Meali:İçinde ebediyyen kalacakları (Adn cennetleri vardır). İşte bu, günahlardan temizlenenlerin mükâfatıdır.
35:18وَمَنْ تَزَكَّىٰ فَإِنَّمَا يَتَزَكَّىٰ لِنَفْسِهِ وَإِلَى اللَّهِ الْمَصِيرُ
Diyanet Meali:Kim arınırsa ancak kendisi için arınmış olur. Dönüş ancak Allah’adır.
35:18وَمَنْ تَزَكَّىٰ فَإِنَّمَا يَتَزَكَّىٰ لِنَفْسِهِ وَإِلَى اللَّهِ الْمَصِيرُ
Diyanet Meali:Kim arınırsa ancak kendisi için arınmış olur. Dönüş ancak Allah’adır.
79:18فَقُلْ هَلْ لَكَ إِلَىٰ أَنْ تَزَكَّىٰ
Diyanet Meali:“Ona de ki: İster misin (küfür ve isyanından) temizlenesin? *
80:3وَمَا يُدْرِيكَ لَعَلَّهُ يَزَّكَّىٰ
Diyanet Meali:(Ey Muhammed!) Ne bilirsin, belki de o arınacak, *
80:7وَمَا عَلَيْكَ أَلَّا يَزَّكَّىٰ
Diyanet Meali:(İstemiyorsa) onun arınmamasından sana ne! *
87:14قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّىٰ
Diyanet Meali: Arınan kimse mutlaka kurtuluşa erer. *
92:18الَّذِي يُؤْتِي مَالَهُ يَتَزَكَّىٰ
Diyanet Meali:(17-18) Temizlenmek için malını hayra veren en muttekî (Allah’a karşı gelmekten en çok sakınan) kimse o ateşten uzak tutulacaktır. *

زَكِىٌّ : İsim. Sıfat. Müennesi: زَكِيَّةٌ

19:19قَالَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلَامًا زَكِيًّا
Diyanet Meali:Cebrail, “Ben ancak Rabbinin elçisiyim. Sana tertemiz bir çocuk bağışlamak için gönderildim” dedi. *

زَكِيَّةٌ : İsim. Sıfat. Müennes. Müzekkeri: زَكِىٌّ

18:74قَالَ أَقَتَلْتَ نَفْسًا زَكِيَّةً بِغَيْرِ نَفْسٍ لَقَدْ جِئْتَ شَيْئًا نُكْرًا
Diyanet Meali:Mûsâ, “Bir cana karşılık olmaksızın suçsuz birini mi öldürdün? Andolsun çok kötü bir iş yaptın!” dedi.

زَكَاةٌ : İsim.

2:43وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ
Diyanet Meali:Namazı kılın, zekâtı verin. Rükû edenlerle birlikte siz de rükû edin. *
2:83وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ
Diyanet Meali:“Herkese güzel sözler söyleyeceksiniz, namazı kılacaksınız, zekâtı vereceksiniz” (diye söz almıştık).
2:110وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ
Diyanet Meali:Namazı dosdoğru kılın, zekâtı verin. Kendiniz için her ne iyilik işlemiş olursanız, Allah katında onu bulursunuz.
2:177وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا
Diyanet Meali:(Asıl iyilik), … namazı dosdoğru kılan, zekâtı veren, antlaşma yaptıklarında sözlerini yerine getirenlerin (tutum ve davranışlarıdır).
2:277وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ
Diyanet Meali:Namazı dosdoğru kılan ve zekâtı verenlerin mükâfatları Rableri katındadır.
4:77أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ قِيلَ لَهُمْ كُفُّوا أَيْدِيَكُمْ وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ
Diyanet Meali:Daha önce kendilerine, “(savaşmaktan) ellerinizi çekin, namazı kılın, zekâtı verin” denilenleri görmedin mi?
4:162وَالْمُقِيمِينَ الصَّلَاةَ وَالْمُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَالْمُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ أُولَٰئِكَ سَنُؤْتِيهِمْ أَجْرًا عَظِيمًا
Diyanet Meali:O namazı kılanlar, zekâtı verenler, Allah’a ve ahiret gününe inananlar var ya, işte onlara büyük bir mükâfat vereceğiz.
5:12لَئِنْ أَقَمْتُمُ الصَّلَاةَ وَآتَيْتُمُ الزَّكَاةَ وَآمَنْتُمْ بِرُسُلِي وَعَزَّرْتُمُوهُمْ وَأَقْرَضْتُمُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا لَأُكَفِّرَنَّ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ
Diyanet Meali:“Andolsun eğer namazı kılar, zekâtı verir ve elçilerime inanır, onları desteklerseniz, (fakirlere gönülden yardımda bulunarak) Allah’a güzel bir borç verirseniz, elbette sizin kötülüklerinizi örterim.”
5:55الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ
Diyanet Meali:(Sizin dostunuz ancak Allah’tır, Resûlüdür) ve Allah’ın emirlerine boyun eğerek namazı kılan, zekâtı veren mü’minlerdir.
7:156فَسَأَكْتُبُهَا لِلَّذِينَ يَتَّقُونَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ
Diyanet Meali:“Onu, bana karşı gelmekten sakınanlara, zekâtı verenlere (ve âyetlerimize inananlara) yazacağım.”
9:5فَإِنْ تَابُوا وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ فَخَلُّوا سَبِيلَهُمْ
Diyanet Meali:Eğer tövbe ederler, namazı kılıp zekâtı da verirlerse, kendilerini serbest bırakın.
9:11فَإِنْ تَابُوا وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ فَإِخْوَانُكُمْ فِي الدِّينِ
Diyanet Meali:Fakat tövbe edip, namazı kılar ve zekâtı verirlerse, artık onlar sizin din kardeşlerinizdir.
9:18مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ
Diyanet Meali:(Allah’ın mescitlerini), ancak Allah’a ve ahiret gününe inanan, namazı dosdoğru kılan, zekâtı veren (ve Allah’tan başkasından korkmayan kimseler imar eder).
9:71وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَيُطِيعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ
Diyanet Meali:Namazı dosdoğru kılar, zekâtı verirler. Allah’a ve Resûlüne itaat ederler.
18:81فَأَرَدْنَا أَنْ يُبْدِلَهُمَا رَبُّهُمَا خَيْرًا مِنْهُ زَكَاةً وَأَقْرَبَ رُحْمًا
Diyanet Meali: “Böylece, Rablerinin onlara, bu çocuğun yerine daha hayırlı ve daha merhametli bir çocuk vermesini diledik.” *
19:13وَحَنَانًا مِنْ لَدُنَّا وَزَكَاةً وَكَانَ تَقِيًّا
Diyanet Meali:Biz, ona katımızdan kalp yumuşaklığı ve ruh temizliği vermiştik. O, Allah’tan sakınan bir kimse idi. *
19:31وَأَوْصَانِي بِالصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ مَا دُمْتُ حَيًّا
Diyanet Meali:“Ve bana yaşadığım sürece namazı ve zekâtı emretti.”
19:55وَكَانَ يَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ وَكَانَ عِنْدَ رَبِّهِ مَرْضِيًّا
Diyanet Meali:Ailesine namaz ve zekâtı emrederdi. Rabb’inin katında da hoşnutluğa ulaşmıştı. *
21:73وَأَوْحَيْنَا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءَ الزَّكَاةِ
Diyanet Meali:Ve kendilerine hayırlar işlemeyi, namazı dosdoğru kılmayı, zekâtı vermeyi vahyettik.
22:41الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ
Diyanet Meali:Onlar öyle kimselerdir ki, şâyet kendilerine yeryüzünde imkân ve iktidar versek, namazı dosdoğru kılarlar, zekâtı verirler.
22:78فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَاعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلَاكُمْ
Diyanet Meali:Artık namazı dosdoğru kılın, zekâtı verin ve Allah’a sarılın. O, sizin sahibinizdir.
23:4وَالَّذِينَ هُمْ لِلزَّكَاةِ فَاعِلُونَ
Diyanet Meali:Onlar ki, zekâtı  öderler. *
24:37رِجَالٌ لَا تُلْهِيهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَإِقَامِ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ
Diyanet Meali:Hiçbir ticaretin ve hiçbir alışverişin kendilerini, Allah’ı anmaktan, namazı kılmaktan, zekâtı vermekten alıkoymadığı birtakım adamlar…
24:56وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ
Diyanet Meali:Namazı dosdoğru kılın, zekâtı verin, Resûle itaat edin (ki size merhamet edilsin).
27:3الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ
Diyanet Meali:(Kur’an), namazı dosdoğru kılan, zekâtı veren ve ahirete de kesin olarak inanan (mü’minler için bir hidayet rehberi ve bir müjdedir). *
30:39وَمَا آتَيْتُمْ مِنْ زَكَاةٍ تُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ
Diyanet Meali:Ama Allah’ın hoşnutluğunu isteyerek her ne zekât verirseniz; işte bunu yapanlar sevaplarını kat kat arttıranlardır.
31:4الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ
Diyanet Meali:Onlar; namazı dosdoğru kılan, zekâtı veren kimselerdir. Onlar ahirete de kesin olarak inanırlar. *
33:33وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ
Diyanet Meali:Namazı kılın, zekâtı verin. Allah’a ve Resûlüne itaat edin.
41:7الَّذِينَ لَا يُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ كَافِرُونَ
Diyanet Meali:Onlar zekâtı vermeyen kimselerdir. Onlar ahireti de inkâr ederler. *
58:13فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَتَابَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ
Diyanet Meali:Bunu yapmadığınıza ve Allah da, sizi affettiğine göre artık namazı kılın, zekâtı verin.
73:20وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا
Diyanet Meali:Namazı dosdoğru kılın, zekâtı verin, Allah’a güzel bir borç verin.
98:5وَيُقِيمُوا الصَّلَاةَ وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ وَذَٰلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ
Diyanet Meali:Namazı kılmaları ve zekâtı vermeleri (emredilmişti). İşte bu dosdoğru dindir.

أَزْكَى : İsim.

2:232ذَٰلِكُمْ أَزْكَىٰ لَكُمْ وَأَطْهَرُ وَاللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ
Diyanet Meali:Bu, sizin için daha hayırlı ve daha temizdir. Allah bilir, siz bilmezsiniz.
18:19فَلْيَنْظُرْ أَيُّهَا أَزْكَىٰ طَعَامًا فَلْيَأْتِكُمْ بِرِزْقٍ مِنْهُ
Diyanet Meali:“(Şimdi siz birinizi şu gümüş para ile kente gönderin de) baksın; (şehir halkından) hangisinin yiyeceği daha temiz ve lezzetli ise ondan size bir rızık getirsin.”
24:28وَإِنْ قِيلَ لَكُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ أَزْكَىٰ لَكُمْ
Diyanet Meali:Eğer size, “Geri dönün” denirse, hemen dönün. Çünkü bu, sizin için daha nezih bir davranıştır.
24:30وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَٰلِكَ أَزْكَىٰ لَهُمْ
Diyanet Meali:(Mü’min erkeklere söyle, gözlerini haramdan sakınsınlar), ırzlarını korusunlar. Bu davranış onlar için daha nezihtir.