KÖK HARFLER:  ح ف ظ

ANLAM: 

حَفِظَ : Bir şeyi korumak, saklamak, kollamak, gözetmek; o şeyin yok olup gitmesini ya da ortadan kaybolmasını engellemek.

AÇIKLAMA:

x

حِفْظٌ kelimesi,

1. Bazen “anlama neticesinde ulaşılan bir şeyin zihinde sabitleşip kalıcı olmasını sağlayan nefsin, aklın ya da zihnin bir hey’eti, kuvvesi” anlamında,
2. Bazen “bir şeyin nefeste, akılda ya da zihinde tutulması, ezberlenmesi” anlamında kullanılır. Bunun zıddı “unutmak” anlamındaki نِسْيَانٌ kelimesidir. 
3. Bazen de “bu kuvvenin kullanılması” anlamında kullanılır ve bu anlamda fiil olarak حَفِظْتُ كَذَا حِفْظًا denir.

Bu temel anlamlardan sonra “kaybedilen veya daha önce bilinen bir şeyle ilgili ya da onu bulmak ya da onunla ilgili tekrar bir bilgi elde etmek için gösterilen her türlü çaba yahut bir şeyi muhafaza etmek, ıslah etmek, düzeltmek, iyi, güzel bir duruma getirmek veya onunla hakkında bilgi yenilemek amacıyla yapılan her tür gözetip kollama ya da yoklama” ile ilgili ve “her türlü koruma ya da muhafaza etme ve dikkat etme ya da ilgilenme” ile ilgili kullanılmıştır.

Yüce Allah şöyle buyurmuştur: وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ Biz kesinlikle onu gelebilecek herhangi bir tehlikeden koruruz, gözetiriz (12/12); حَافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ Namazlara dikkat edin (2/238); وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ Onlar ki; namuslarını korurlar (23/5); وَالْحَافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ Namuslarını koruyan erkekler ve namuslarını koruyan kadınlar, (33/35). Burada “iffetten” kinayedir.

حَافِظَاتٌ لِلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللهُ Allah’ın (kendilerini) koruması sayesinde onlar da “gayb”ı korurlar. ( (4/34). Yani “Allah’ın kendilerini koruması sebebiyle, eşlerinin yanında bulunmadıklarında da eşlerine verdikleri ahide bağlı kalırlar.” Burada Allah’ın koruması demek “Allah’ın kendilerini görmesi, kendilerinden haberdar olması…” demektir. بِمَا حَفِظَ اللهُ sözü, mansup olarak da okunmuştur. 

Bu okuyuşa göre ise, “riya ve gösteriş olsun diye değil aksine Allah’ın hakkını korumaları, muhafaza etmeleri veya ona dikkat etmeleri sebebiyle…” anlamına gelir. Yüce Allah’ın şu sözüne gelince: فَمَا أرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظاً Biz seni onların üzerine koruyucu göndermedik (42/48). Buradaki حَفِيظٌ kelimesi “koruyucu, muhafız” (حَافِظٌ) anlamındadır. Şu sözlerine benzer: وَمَا أنْتَ عَلَيْهِم بِجَبَّارٍ Sen de onların üstünde bir zorlayıcı değilsin (50/45); وَمَا أنْتَ عَلَيْهِم بِوَكِيلٍ Sen onların başında bir vekil de değilsin (6/107).

Şu sözüne gelince: فَاللهُ خَيْرٌ حَافِظاً En iyi koruyan Allah’tır (12/64). Buradaki حَفِيظاً kelimesi حِفْظاً şeklinde de okunmuştur. Şu anlamdadır: “Allah’ın koruması, muhafazası başkasının korumasından, muhafazasından daha hayırlıdır.” 

وَعِنْدَنَا كِتَابٌ حَفِيظٌ Yanımızda o bilgileri koruyan bir kitap da vardır (50/4). Yani “onların işledikleri amelleri koruyan, muhafaza eden bir kitap…” Dolayısıyla حَفِيظٌ kelimesi, şu ayette olduğu gibi حَافِظٌ anlamındadır: اَللَّهُ حَفِيظٌ عَلَيْهِمْ Allah onların başında bir gözetendir (42/6).

Kaf Suresi 4. ayeti şu anlamdadır: “korunmuş, muhafaza edilmiş, hiçbir şekilde zayi olmayan bir kitap…” Bu yönüyle Yüce Allah’ın şu sözüne benzer: عِلْمُهَا عِنْدَ رَبِّي فِي كِتَابٍ لاَ يَضِلُّ رَبِّي وَلاَ يَنْسَى Onun bilgisi Rabb’imin katında bir kitaptadır; benim Rabb’im ne yanılır ne de unutur (20/52).

حِفَاظٌ kelimesi مُحَافَظَةٌ anlamındadır, yani “iki tarafın karşılıklı olarak birbirini koruması, muhafaza etmesi” anlamına gelir. Yüce Allah’ın şu sözüne gelince: وَالَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلاَتِهِمْ يُحَافِظُونَ Onlar, öyle kimselerdir ki, namazlarını muhafaza ederler (23/9). Burada onların, vakitlerine ve rükunlarına riayet ederek ve bütün güçleriyle kurmaya çalışarak namazları koruyup muhafaza ettiklerine ve namazında, Yüce Allah’ın وَاَقِمِ الصَّلٰوةَ اِنَّ الصَّلاَةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنكَرِ Namazı da kıl. Hiç kuşkusuz namaz, insanı iğrenç işlerden, kötülüklerden alıkoyar (29/45) sözünde dikkatleri çektiği koruma ile onları koruyup muhafaza ettiğine dikkat çekilmektedir.

تَحَفُّظٌ : Bunun “gafil olmayıp dikkatli, düşünceli, ihtiyatlı, tedbirli veya uyanık olmak” anlamında olduğu söylenmiştir. Hakikatinde ise, “hafıza kuvvesinin zayıflığından dolayı hıfzetmeyi, aklında tutmayı, ezberlemeyi ya da korumayı tekellüf etmek, kendini buna zorlamak” anlamına gelir. Ayrıca bu kuvve, aklın varlık sebeplerinden biri olduğundan, sizlerin de gördüğü gibi, onunla ilgili geniş çerçeveli açıklamalar yapmışlardır.

حَفِيظَةٌ : Kişiyi bir şeyi korumaya, muhafaza etmeye sevk eden, zorlayan öfke. Sonradan yalnızca salt “öfke” anlamında kullanılıp “Falan kimse beni öfkelendirdi” anlamında أَحْفَظَنِي فُلاَنٌ denmiştir. (Müfredât)

DİĞER BAZI TÜREVLER:

حَفِظَ (geniş zaman يَحْفَظُ mastar ismi حِفْظٌ):

حَفِظَ الشَّىْءَ : O şeyi korudu, sakladı, kolladı ya da gözetti; o şeyin yok olup gitmesini ya da ortadan kaybolmasını engelledi.

حَفِظَ الْمَالَ : Develerle vb. ile ilgilendi ya da onları kolladı.

حَفِظَ حُرْمَةَ صَاحِبِهِ : Arkadaşının onurunu önemsiyordu.

حَفِظَ السِّرَّ : Sırrı sakladı.

حَفِظَ يَمِينَهُ : Yeminini tuttu.

حَفِظَ الْقُرْاٰنَ : Kuran’ı ezberledi.

فُلَانٌ يَحْفَظُ لِسَانَهُ : Biri dilini kötü sözden sakınır.

حَافَظَ عَلَى الْاَمْرِ : O şeye veya işe kendini verdi ya da adadı. O şeyi gözetti.

اِسْتَحْفَظَهُ الشَّىْءَ : Ondan o şeyi korumasını, kollamasını, savunmasını ya da onunla ilgilenmesini istedi; o şeyi koruması veya kollaması için onun yanına yerleştirdi; o şeyi ona emanet etti.

حِفْظٌ : İlgilenmek, dikkat etmek, dikkatle izlemek ya da dikkate almak; koruma veya kollama ve ilgi.

حَافِظٌ ve حَفِيظٌ (çoğul hali: حَافِظُونَ ve حَافِظِينَ ve حُفَّاظٌ ve حَفَظَةٌ): Koruma, muhafaza etme, ve kollama; bir koruyucu, bekçi, muhafız.

رَجُلٌ حَافِظُ الْعَيْنِ : Uykunun zayıf düşürmediği bir adam.

اَلطَّرِيقُ الْحَافِظُ : Ayrı ve doğruca bir yol.

اَلْحَفِيظُ : Her şeyin Koruyucusu ve Gözeticisi manasına gelen Allah’ın (c.c.) adlarından biri.

حَافِظَاتٌ (tekil hali حَافِظَةٌ) şu sözcüğün dişil halidir: حَافِظٌ : Bekçiler.

مَحْفُوظٌ : Muhafaza edilen, korunan ve gözetilen; küçük bir çocuk; akılda tutulan ve saklanan bir şey.

اَلْحَافِظُ وَالْحَفِيظُ : Bir insanın iyi ve kötü amellerini kaydeden melek.

اسْتَحْفَظَ : Muhafaza etmesi için emanet etmek, korumakla vazifelendirmek, korumasını istemek.