س ع ي

KÖK HARFLER: س ع ي

ANLAM: 

سَعَى : Gitmek, hızlıca ilerlemek; koşmak.

AÇIKLAMA:

سَعْيٌ : Süratli yürüme. Koşmanın altındadır. Hayırlı ya da şerli bir iş olsun, “bir meselede çabalamak, emek vermek; kendini gayretle, yoğun bir faaliyetle veya erkeyle o meseleye verme” anlamında kullanılır. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: وَسَعَى فِي خَرَابِهَا : Onların harâb olmasına çalışan (2/114). Yine şöyle buyurmuştur: نُورُهُمْ يَسْعَى بَيْنَ أَيْدِيهِمْ : Onların nuru, önlerinden koşar (66/8). Şöyle buyurmuştur: وَيَسْعَوْنَ فِي اْلأَرْضِ فَسَادًا : Yeryüzünde bozgunculuk yapmaya çalışırlar (64); وَإِذَا تَوَلَّى سَعَى فِي اْلأَرْضِ لِيُفْسِدَ فِيِهَا : Dönüp gitti mi/İş başına geçti mi yeryüzünde bozgunculuk yapmaya çalışır (2/205); وَأَنْ لَيْسَ لِلاَنسَانِ إِلاَّ مَا سَعَى – وَأَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرَى : İnsana çalışmasından başka bir şey yoktur. Ve çalışması da yakında görülecektir (53/39-40); إِنَّ سَعْيَكُمْ لَشَتَّى : Sizin çabalarınız çeşit çeşittir (92/4). Şöyle buyurmuştur: وَمَنْ أَرَادَ اْلآخِرَةَ وَسَعَى لَهَا سَعْيَهَا وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَئِكَ كَانَ سَعْيُهُمْ مَشْكُورًا : Kim âhireti ister ve inanarak ona yaraşır biçimde çalışırsa, öylelerinin çalışmalarının karşılığı verilir (17/19). Şöyle buyurmuştur: فَمَنْ يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتِ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلاَ كُفْرَانَ لِسَعْيِهِ : İnanarak iyi işlerde bulunanların çalışmaları, inkâr edilmez/boşa gitmeyecektir (21/94).

سَعْيٌ  kelimesi daha çok, “övgüye değer fiillerle” ilgili kullanılır. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْيَ : Onunla birlikte çaba gösterme çağına erişince (37/102). Yani” talep edip çabaladığı, emek verdiği noktaya erişince…”

Kullanım olarak, سَعْيٌ  kelimesi “Safâ ile Merve arasındaki yürüyüşe”, سِعَايَةٌ kelimesi “nemimeye, kovculuğa”, “sadaka almaya” ve “mükatebe yapılmış kölenin kendini kölelikten kurtarmak maksadıyla elde ettiği kazanca”, مُسَاعَاةٌ kelimesi “zinaya” ve مَسْعَاةٌ kelimesi ise, “mekrüme; yani şeref, izzet veya itibar talebine” tahsis edilmiştir.

Yüce Allah’ın şu sözüne gelince: وَالَّذِينَ سَعَوْا فِي آيَاتِنَا مُعَاجِزِينَ : Âyetlerimiz hakkında bizi âciz bırakmaya çalışanlar (34/5). Yani “indirdiğimiz ayetlerle ilgili bizim bir aczimizin olduğunu göstermek için çalışanlar, çabalayanlar veya kendilerini gayretle, yoğun bir faaliyetle buna verenler…” (Müfredât)

DİĞER BAZI TÜREVLER:

سَعَى (geniş zaman يَسْعَى mastar isim سَعْىٌ): Gitti ya da hızlıca ilerledi; koştu. Çalıştı, çabaladı, didindi ya da gayret sarf etti.

سَعَى اِلَيْهِ : Ona sığındı ya da onun yolundan gitti.

سَعَى لِاَهْلِهِ : Ailesi için kazandı.

سَعَيْتُ فِى اَمْرِ فُلَانٍ : O şeyi düzeltmek ya da çarpıtmak için böyle birinin işi hususunda çabaladım.

سَعَى بَيْنَهُمْ : Aralarında kargaşa çıkardı.

سَعَى بِهِ : Onu öldürdü.

سَعَتِ الْمَرْأَةُ : Kadın zina yaptı.

هُوَ يَسْعَى عَلَى قَوْمِهِ : Halkının işlerini yönetir ya da yoluna koyar.

اَلسَّعْىُ : Çabalama; koşma; süratle ilerleme; uğraşma veya çalışma. Etkinlik veya tezlik.

KUR’ÂN’DA GEÇEN TÜREVLERİ: 

Aşağıdaki tabloda Kur’ân’da geçen ve bu kökten gelen kelime türevleri, bunların gramatik adlandırılışları, Kur’ân’da kaç kere geçmiş olduğu belirtilmiş ve örnek bir ayet için, sûre/âyet numarası verilmiştir.


 Tür Adet Anlam Örnek
سَعَى fiil-I 20 Hızlıca yürüdü, yetiştirdi, çalıştı, çaba sarfetti 2/114
سَعْيٌ isim 10 Çalışmak, çaba sarfetmek 2/260

Toplam 30

BENZERLİKLER VE FARKLILIKLAR: 

Kök Harflerinin Yer Değişimi

Mahreci Benzeyen Kökler

Benzer Manada Kelimeler

Zıt Manada Kelimeler

TÜRKÇEYE GEÇEN KELİMELER: 

Aşağıdaki tabloda bu kökten Türkçeye geçmiş olan kelimeler, bunların Arapça yazılışları, Türkçe anlamları verilmiştir. Bu kelimelerin bazılarına günümüz Türkçesinde pek rastlanmaz. Daha çok Osmanlıca metinlerde görülmektedir.

Sa’y سَعْي Çalışma, Çalışıp çabalama. Gayret sarfetme. Bir maksadın meydana gelmesi için elden geleni yapma. 
Sâî سَاعِي Çalışan.
Mesâî مَسَاعِي Çalışma. Çalışmalar.

ÂYETLER:

DİKKAT! İncelediğimiz kökten gelen kelimeleri, Kur’an-ı Kerim’deki yerlerinde, yakın çevresindeki kelimelerle ilişkilerini gösterecek şekilde listeliyoruz. Uzun ayetlerin sadece bir bölümünü ele aldık. Bazı ayetlerin sadece bir kısmını gördüğümüz için, ayetler hakkında yanlış bir hüküm verilmemesi gerekir. Tamamını ele aldığımız ayetlerin meallerinin sonuna bir yıldız (*) işareti konmuştur.

سَعَى : Fiil-I. 

2:114وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَسَاجِدَ اللَّهِ أَنْ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ وَسَعَىٰ فِي خَرَابِهَا
Diyanet Meali:Allah’ın mescitlerinde onun adının anılmasını yasak eden ve onların yıkılması için çalışandan kim daha zalimdir.
2:205وَإِذَا تَوَلَّىٰ سَعَىٰ فِي الْأَرْضِ لِيُفْسِدَ فِيهَا
Diyanet Meali:O, (senin yanından) ayrılınca yeryüzünde bozgunculuk yapmağa çalışır.
5:33إِنَّمَا جَزَاءُ الَّذِينَ يُحَارِبُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَسَادًا أَنْ يُقَتَّلُوا
Diyanet Meali:Allah’a ve Resûlüne savaş açanların ve yeryüzünde bozgunculuk çıkarmaya çalışanların cezası; ancak öldürülmeleri …(dir.)
5:64وَيَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَسَادًا وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ
Diyanet Meali:Onlar yeryüzünde bozgunculuk çıkarmaya çalışırlar. Allah, bozguncuları sevmez.
17:19وَمَنْ أَرَادَ الْآخِرَةَ وَسَعَىٰ لَهَا سَعْيَهَا وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَٰئِكَ كَانَ سَعْيُهُمْ مَشْكُورًا
Diyanet Meali:Kim de mü’min olarak ahireti ister ve ona ulaşmak için gereği gibi çalışırsa, işte bunların çalışmalarının karşılığı verilir. *
20:15إِنَّ السَّاعَةَ آتِيَةٌ أَكَادُ أُخْفِيهَا لِتُجْزَىٰ كُلُّ نَفْسٍ بِمَا تَسْعَىٰ
Diyanet Meali:“Kıyamet mutlaka gelecektir. Herkes işlediğinin karşılığını görsün diye, neredeyse onu gizleyecek (geleceğinden hiç söz etmeyecek)tim.” *
20:20فَأَلْقَاهَا فَإِذَا هِيَ حَيَّةٌ تَسْعَىٰ
Diyanet Meali:Mûsâ da onu attı. Bir de ne görsün o, hızla akan bir yılan olmuş! *
20:66فَإِذَا حِبَالُهُمْ وَعِصِيُّهُمْ يُخَيَّلُ إِلَيْهِ مِنْ سِحْرِهِمْ أَنَّهَا تَسْعَىٰ
Diyanet Meali:Bir de ne görsün, onların ipleri ve değnekleri yaptıkları sihirden dolayı kendisine hızla sürünür gibi görünüyor.
22:51وَالَّذِينَ سَعَوْا فِي آيَاتِنَا مُعَاجِزِينَ أُولَٰئِكَ أَصْحَابُ الْجَحِيمِ
Diyanet Meali:Âyetlerimizi geçersiz kılmak için  çaba gösterenler var ya, işte onlar cehennemliklerdir. *
28:20وَجَاءَ رَجُلٌ مِنْ أَقْصَى الْمَدِينَةِ يَسْعَىٰ قَالَ يَا مُوسَىٰ إِنَّ الْمَلَأَ يَأْتَمِرُونَ بِكَ لِيَقْتُلُوكَ
Diyanet Meali:Şehrin öbür ucundan koşarak bir adam geldi. “Ey Mûsâ! İleri gelenler seni öldürmek için aralarında senin durumunu görüşüyorlar.
34:5وَالَّذِينَ سَعَوْا فِي آيَاتِنَا مُعَاجِزِينَ أُولَٰئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مِنْ رِجْزٍ أَلِيمٌ
Diyanet Meali:Âyetlerimizi geçersiz kılmak için yarışırcasına çaba harcayanlar var ya; işte onlar için elem dolu, çok kötü bir azap vardır. *
34:38وَالَّذِينَ يَسْعَوْنَ فِي آيَاتِنَا مُعَاجِزِينَ أُولَٰئِكَ فِي الْعَذَابِ مُحْضَرُونَ
Diyanet Meali:Âyetlerimizi geçersiz kılmak için yarışanlar var ya, işte onlar azap için hazır bulundurulacaklar. *
36:20وَجَاءَ مِنْ أَقْصَى الْمَدِينَةِ رَجُلٌ يَسْعَىٰ قَالَ يَا قَوْمِ اتَّبِعُوا الْمُرْسَلِينَ
Diyanet Meali:Şehrin öbür ucundan bir adam koşarak geldi ve şöyle dedi: “Ey kavmim! Bu elçilere uyun.” *
53:39وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَىٰ
Diyanet Meali:İnsan için ancak çalıştığı vardır. *
57:12يَوْمَ تَرَى الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ يَسْعَىٰ نُورُهُمْ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَبِاَيْمَانِهِمْ
Diyanet Meali:Mü’min erkeklerle mü’min kadınların nurlarının, önlerinde ve sağlarında koştuğunu göreceğin gün kendilerine şöyle denir..
62:9إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَىٰ ذِكْرِ اللَّهِ
Diyanet Meali:Cuma günü namaz için çağrı yapıldığı zaman, hemen Allah’ın zikrine koşun.
66:8نُورُهُمْ يَسْعَىٰ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَبِأَيْمَانِهِمْ
Diyanet Meali:Onların nurları önlerinden ve sağlarından aydınlatır, gider.
79:22ثُمَّ أَدْبَرَ يَسْعَىٰ
Diyanet Meali:Sonra sırt dönüp koşarak gitti. *
79:35يَوْمَ يَتَذَكَّرُ الْإِنْسَانُ مَا سَعَىٰ
Diyanet Meali:O gün insan yaptıklarını hatırlar. *
80:8وَأَمَّا مَنْ جَاءَكَ يَسْعَىٰ
Diyanet Meali:Koşarak sana geleni ise bırakıp.. *

سَعْيٌ : İsim. 

2:260ثُمَّ اجْعَلْ عَلَىٰ كُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءًا ثُمَّ ادْعُهُنَّ يَأْتِينَكَ سَعْيًا
Diyanet Meali:Sonra onları parçalayıp her bir parçasını bir dağın üzerine bırak. Sonra da onları çağır. Sana uçarak gelirler.
17:19وَمَنْ اَرَادَ الْاٰخِرَةَ وَسَعَىٰ لَهَا سَعْيَهَا وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَٰئِكَ كَانَ سَعْيُهُمْ مَشْكُورًا
Diyanet Meali:Kim de mü’min olarak ahireti ister ve ona ulaşmak için gereği gibi çalışırsa, işte bunların çalışmalarının karşılığı verilir. *
17:19فَأُولَٰئِكَ كَانَ سَعْيُهُمْ مَشْكُورًا
Diyanet Meali:İşte bunların çalışmalarının karşılığı verilir.
18:104الَّذِينَ ضَلَّ سَعْيُهُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا
Diyanet Meali:Dünya hayatındaki çabaları kaybolup giden kimseler(i size haber verelim mi?)
21:94فَمَنْ يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتِ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَا كُفْرَانَ لِسَعْيِهِ
Diyanet Meali:Şu hâlde, kim mü’min olarak bir salih amel işlerse, çalışması asla inkâr edilmez.
37:102فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْيَ قَالَ يَا بُنَيَّ إِنِّي أَرَىٰ فِي الْمَنَامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ
Diyanet Meali:Çocuk kendisiyle birlikte koşup yürüyecek yaşa gelince İbrahim ona, “Yavrum, ben rüyamda seni boğazladığımı gördüm.”
53:40وَأَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرَىٰ
Diyanet Meali:Şüphesiz onun çalışması ileride görülecektir. *
76:22إِنَّ هَٰذَا كَانَ لَكُمْ جَزَاءً وَكَانَ سَعْيُكُمْ مَشْكُورًا
Diyanet Meali:Onlara şöyle denecektir: “Şüphesiz bu sizin için bir mükâfattır. Çalışma ve çabanız makbul görülmüştür.” *
88:9لِسَعْيِهَا رَاضِيَةٌ
Diyanet Meali:Yaptıklarından dolayı hoşnutturlar. *
92:4إِنَّ سَعْيَكُمْ لَشَتَّىٰ
Diyanet Meali:Şüphesiz sizin çabalarınız elbette çeşit çeşittir. *