KÖK HARFLER: ر و ح

ANLAM: 

رَاحَ : (Gün) şiddetli bir biçimde rüzgarlı olmak. 

AÇIKLAMA:

رَوْحٌ ve رُوحٌ kelimeleri temelde aynıdır. Fakat رُوحٌ kelimesi, 

1. “Nefese” ad olarak konmuştur. “Nefesin” رُوحٌ olarak adlandırılmasının nedeni, ruhun bir bölümünü oluşturmasıdır. Bu yönüyle türe, cinsin adının verilmesine benzer. Mesela, insanın canlı (حَيَوَانٌ) olarak adlandırılması gibi. 
2. Ayrıca “kendisiyle, hayatın ve hareketin husule geldiği ve faydalı şeylerin celb edilip zararlı şeylerinden def edilmesinin Yüce Allah’tan dilendiği, istendiği cüze” isim olmuştur. Yüce Allah’ın şu sözünde zikredilen budur: وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي : Sana ruhtan sorarlar. De ki: “Ruh, Rabbimin emrindendir” (17/85). Yüce Allah’ın şu sözüne gelince: وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي : Ona ruhumdan üfledim (15/29). Burada Yüce Allah’ın رُوحٌ kelimesini kendisine izafe etmesi, milk yani sahiplik bildiren türden bir izafettir. Ayrıca bu izafette özellikle رُوحٌ kelimesinin kullanılmış olması, ruhu şereflendirmekte ve yüceltmektedir. Bu yönüyle Yüce Allah’ın şu sözüne benzer: وَطَهِّرْ بَيْتِيَ : Evimi temizle (22/Hac 26). Şöyle buyurmuştur: يَا عِبَادِيَ : Ey Kullarım! (39/Zümer 53). 
3. “Meleklerin eşrafı, büyükleri رُوحٌ olarak adlandırılmıştır. Mesela: يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَالْمَلائِكَةُ صَفًّا : O gün Rûh ve melekler, sıra sıra dururlar (78/38); تَعْرُجُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ : Melekler ve Ruh yükselirler (70/4); نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ : Onu Güvenilir Ruh indirmiştir (26/193).
4. Hz. Cebrail (a.s.) bununla adlandırılmıştır. Cebrail (a.s.) Yüce Allah’ın şu sözlerinde “Ruhu’l Kudüs” olarak adlandırılmıştır: قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ : De ki: “Ruhulkudüs onu indirdi” (16/Nahl 102); وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ : Onu Ruhu’l-Kudüs’le güçlendirdik (2/253).
5. Şu ayette Hz. İsa (a.s.) bununla adlandırılmıştır: وَكَلِمَتُهُ اَلْقٰيهَٓا اِلٰى مَرْيَمَ وَرُوحٌ مِنْهُ : …Meryem’e ilka eylediği kelimesi ve O’ndan bir ruhtur (4/171). Hz. İsa (a.s.)’ın böyle adlandırılmasının nedeni, “ölüleri diriltme vasfına veya mucizesine sahip olmasıdır”.
6. Yüce Allah’ın şu sözünde “Kur’an-ı Kerim” رُوحٌ olarak adlandırılmıştır: وَكَذَلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ رُوحًا مِنْ أَمْرِنَا : İşte sana da böyle emrimizden bir ruh vahyettik (42/52). Böyle adlandırılmasının nedeni “Kur’an’ın Yüce Allah’ın şu sözünde vasfedilen uhrevi hayatın sebebi olmasıdır”: وَإِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ : Âhiret yurdu gerçek hayattır (29/Ankebût 64).

رَوْحٌ : Nefes alıp verme.

أَرَاحَ اْلإِنْسَانُ : Şu kişi nefes alıp verdi. 

Yüce Allah’ın şu sözüne gelince: فَرَوْحٌ وَرَيْحَانٌ : Ona rahatlık ve reyhân vardır (56/89). Buradaki رَيْحَانٌ kelimesi “bir رَائِحَةٌ’sı (yani rayihası, kokusu veya güzel kokusu) olan şey” demektir.

Şöyle denilmiştir: رَيْحَانٌ kelimesi temelde “rızık” anlamındadır. Bu temel anlamdan sonra “yenen daneye” رَيْحَانٌ denir. Yüce Allah’ın şu sözünde geçer: وَالْحَبُّ ذُو الْعَصْفِ وَالرَّيْحَانُ : Yapraklı ve hoş kokulu taneler (55/12). Bir bedeviye “Nereye gidiyorsun?” diye sorulunca o da: “Allah’ın رَيْحَانٌ’ını yani rızkını arıyorum” diye karşılık vermiştir. Kelimenin temel anlamı, zikrettiğimiz şekildedir.

Hadis-i şerifte de şöyle rivâyet edilmektedir: “ اَلْوَلَدُ مِنْ رَيْحَانِ اللهِ : “Çocuklar Allah’ın reyhanındandır.” Belki de “çocuk Allah’ın bahşettiği bir rızık olduğundan dolayı” Allah Resulü (s.a.v.) böyle demiştir.

رِيحٌ : Rüzgar. Söylendiğine göre, “hareket eden hava” demektir. Yüce Allah’ın Kur’an’da tekil lafızla إِرْسَالُ الرِّيحِ (rüzgar gönderme) şeklinde zikrettiği yerlerin genelinde “azabı” ifade eder. Çoğul lafızla zikredildiği yerlerin tümünde de “rahmeti” ifade eder. Mesela: إِنَّا أَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِيحًا صَرْصَرًا : Biz onların üstüne şiddetli bir kasırga gönderdik (54/19); فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِيحًا وَجُنُودًا لَمْ تَرَوْهَا : Biz onların üzerine bir kasırga ve sizin görmediğiniz ordular gönderdik (33/9); كَمَثَلِ رِيحٍ فِيهَا صِرٌّ : Dondurucu bir rüzgâra benzer (3/117); اشْتَدَّتْ بِهِ الرِّيحُ : Rüzgârın hışımla saçıp savurduğu (14/18).

Şu sözünde de çoğul olarak zikretmiştir: وَأَرْسَلْنَا الرِّيَاحَ لَوَاقِحَ : Biz rüzgârları aşılayıcı olarak gönderdik (15/22); وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ يُرْسِلَ الرِّيَاحَ مُبَشِّرَاتٍ : Rüzgârları müjdeciler olarak göndermesi O’nun âyetlerindendir (30/46); وَهُوَ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْرًا : Rüzgârları müjde olarak gönderen O’dur (7/57).

Şu sözüne gelince: اللَّهُ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّيَاحَ فَتُثِيرُ سَحَابًا : Allah rüzgâr göndererek bulutu sürer (30/48). Burada “rahmet” anlamında olduğu çok açıktır. Çoğul lafızla da okumuştur. Bu daha sahihtir.

رِيحٌ kelimesi bazen müstear olarak “galebe, üstünlük” anlamında da kullanılır. Mesela: وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ : Rüzgârınız/Kuvvetiniz elden gider (8/46).

“Suyun kokusu değişti” anlamında أَرْوَحَ الْمَاءُ denmiştir. Bu söz yalnızca “taaffünle, kokuşmayla” ilgili olarak kullanılır.

رِيحَ اْلغَدِيرُ-يُرَاحُ : Selin bıraktığı su birikintisine, gölete rüzgar (رِيحٌ) dokundu veya vurdu.

أَرَاحُوا : Rüzgâra ya da rüzgarlı bir döneme girdiler.

دُهْنٌ مُرَوَّحٌ : Güzel kokuyla kokulanmış yağ. Hadis-i şerifte şöyle rivâyet edilmiştir: لَمْ يَرَحْ رَائِحَةَ الْجَنَّةِ : Yani “cennet kokusunu bulamaz, duyamaz, alamaz.” (لَمْ يَرَحْ sözü, لَمْ يَجِدْ anlamındadır).

مَرْوَحَةٌ : Rüzgârın estiği yer.

مِرْوَحَةٌ : Rüzgârı bir yere doğru sevk etmede, sürmede kullanılan alet, yelpaze.

رَائِحَةٌ : Havaya koku yayılması ya da hava ile yelpazelenme (تَرَوُّهُ الْهَوَاء).

رَاحَ فُلاَنٌ إِلَى أَهْلِهِ sözü ise, “filan kişi ailesinin yanına rüzgar (رِيحٌ) gibi süratle geldi” anlamına ya da “ailesinin yanına dönmesi ile meserretten, sevinçten dolayı رِيحٌ’e (yani rahata) kavuştu” anlamına gelir.

“Rahat, huzur, sükun veya kolaylık; sıkıntının, üzüntünün veya zahmetin, yorgunluğun, bitkinliğin sona ermesi” anlamına gelen رَاحَةٌ kelimesi رَوْحٌ kelimesinden gelir.

“Onu kolaylıkla yap” anlamında اِفْعَلْ ذَلِكَ فِي سَرَاحٍ وَرَوَاحٍ denir.

اَلْمُرَاوَحَةُ فِي الْعَمَلِ : iki işi veya fiili nöbetleşe, sırayla yapmak yani, bir kere birini, bir kere diğerini yapmak.

رَوَاحٌ kelimesi müstear olarak “nısfınnehardan, öğlenden itibaren develerin, davarın (koyunların veya keçilerin) ve sığırların insana döndüğü (يُرَاحُ) vakit” için kullanılmıştır. Buradan hareketle “devrelerimizi güneşin nısfınnehardan, meridyen düzleminden batışa geçtikten sonra, akşamleyin ya da öğleden sonra otlak yerlerinden alınıp geceleyin dinlenecekleri yerlerine geri sürdük veya geri getirdik” anlamında أَرَحْنَا إِبَلَنَا denmiştir.

“Ona hakkını veya borçu geri verdim” anlamına gelen أَرَحْتُ إِلَيْهِ حَقَّهُ sözü ise, أَرَحْتُ اْلإِبِلَ kullanımından müsteardır.

مُرَاحٌ : Develerin akşamleyin ya da öğleden sonra, otlak yerlerinden alınıp geceleyin dinlenmek üzere geri sürüldükleri veya getirildikleri yer.

تَرَوَّحَ الشَّجَرُ ve رَاحَ الشَّجَرُ-يَرَاحُ : Ağaç yarıp yapraklandı.

رَوْحٌ kelimesinde “genişlik” anlamının olduğu düşünülerek “Derin olmayan قَصْعَةٌ denen çanağa” قَصْعَةٌ رَوْحَاءُ denmiştir.

Yüce Allah’ın şu sözüne gelince: وَلاَ تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللّهِ : Allah’ın ravhinden ümidinizi kesmeyin (12/87). Yani “Yüce Allah’ın gamı, tasayı veya kederi üzerinizden kaldırmasından, izale etmesinden veya gidermesinden ve rahmetinden…” Zira bu da رَوْحٌ’ın bir parçasıdır. (Müfredât)

DİĞER BAZI TÜREVLER:

رَاحَ (geniş zaman يَرَاحُ mastar ismi رِيحٌ): O (bir) gün şiddetli bir biçimde rüzgarlıydı.

رَاحَ الْبَيْتُ : Rüzgar eve girdi.

رَاحَ (geniş zaman يَرَاحُ mastar ismi رَوْحٌ): Rüzgar sayesinde serin ve rahattı ya da o hale geldi.

رَاحَ (geniş zaman يَرَاحُ mastar ismi رَاحٌ): Hareketli, canlı, aktif, çabuk veya hızlı idi ya da o hale geldi. رَاحَ (geniş zaman يَرُوحُ mastar ismi رَوَاحًا ).

رَاحَ الْقَوْمَ veya رَاحَ عِنْدَهُمْ : Akşam veya öğleden sonra ümmete gitti ya da herhangi bir zamanda onlara gitti.

اَلرَّوَاحُ (mastar ismi) hem gündüzün son veya ikinci kısmında gitme, hem gece veya gündüz herhangi bir zamanda gitme, manasına gelmektedir.

رَاحَتْهُ الرِّيحُ : Rüzgar o şeyi cezalandırdı.

رَاحَ الشَّىْءَ (geniş zaman يَرَاحُ mastar ismi رَوْحٌ ve geniş zaman يَرِيحُ mastar ismi رِيحٌ): O şeyi kokladı; kokusunu aldı.

مَنْ قَتَلَ نَفْسًا مُعَاهِدَةً لَمْ يَرَحْ رَائِحَةَ الْجَنَّةِ : Barış koşullarında iken ya da barış teminatı verilmişken bir kimseyi katleden kişi cennetin kokusunu alamayacaktır. (Hadis-i şerif)

رَاحَ مِنْكَ مَعْرُوفًا : Senden bir iyilik edindim.

اَرَاحَ الْاِبِلَ : Akşamleyin (veya öğleden sonra) develeri (otlama yerlerinden gece kaldıkları yere) geri götürdü.

رَوْحٌ : Hafif bir rüzgar; bir esinti; nefes; kıvanç, mutluluk; kederden veya üzüntüden uzaklaşma, rahatlama; Allah’ın (c.c.) merhameti.

رَيْحَانٌ : Güzel bir kokuya sahip belirli bir bitki; kokulu otlar; Allah’ın (c.c.) bereketi, lütfu veya nimeti; rızk. Evlat.

رُوحٌ : Ruh, tin, hayati esas; ilham; vahiy; Allah’ın (c.c.) Kelamı; Yüce Kur’an; melek; kıvanç, mutluluk ve Allah’ın (c.c.) merhameti.

رُوحُ الْقُدُسِ : Allah’ın (c.c.) yüce veya kutsal kelamı ya da Ruh veya kutsallık meleği. Genellikle, Cebrail meleğini ifade etmek için kullanılan ifadeler (2:87).

رِيحٌ : Rüzgar; nefes; güç, veya kuvvet; prestij, hakimiyet; devlet, iyi talihin dönmesi; düşmana karşı destek, zafer veya fetih; iyi, güzel veya hoş bir şey. (Çoğul hali: رِيَاحٌ). Çoğul hali genellikle olumlu bir manada kullanılırken, tekil hali olumsuz bir manada kullanılmaktadır.

رِيحٌ غَلِيظَةٌ : Gaz kokusu; koku; güzel koku.

اِذْ هَبَّتْ رِيَاحُكَ فَاغْتَنِمْهَا : İyi talihin gelirse veya iyi talihin dönerse, ondan faydalan.

فُلَانٌ يَحِيلُ مَعَ كُلِّ رِيحٍ : Falanca biri her bir rüzgarla döner.

فُلَانٌ كَالرِّيحِ الْمُرْسِلَةِ : Falanca biri oldukça cömerttir.

رَجُلٌ سَاكِنُ الرِّيحِ : Sakin, vakur veya ağırbaşlı bir kimse.