KÖK HARFLER:  ح د د

ANLAM: 

حَدَّ : Bir kişi veya şeye engel olmak, mani olmak, engel teşkil etmek; alıkoymak, zaptetmek, mahrum bırakmak, yasaklamak, kısıtlamak; bir kişiyi bir şeyden geri püskürtmek, defetmek, bertaraf etmek.

AÇIKLAMA:

x

حَدٌّ : İki nesnenin karışmasına mani olan aralarındaki engel, sınır. “Şöyle bir şeye, ayırt edilmesini sağlayacak bir حَدٌّ koydum” anlamında حَدَدْتُ كَذَا denir. 

حَدُّ الدَّارِ : Bir evin diğerinden ayırt edilmesini sağlayan sınır. 

حَدُّ الشَّيْءِ : Bir nesneyi, sahip olduğu anlamı ihata eder ve başkasından da ayırt eder bir şekilde vasfetmek. 

“Zina ve içkinin had cezasının” حَدُّ الزِّنَا ve حَدُّ الْخَمْرِ olarak adlandırılmasının nedeni, bu işe cüret eden kişinin bir daha bunun benzerini tekrarlamasına ve 

başkalarının da onun girdiği bu yola girmesine mani, engel olmasıdır. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَمَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ Bunlar Allah’ın sınırlarıdır. Kim Allah’ın sınırını aşarsa (65/1); تِلْكَ حُدُودُ اللّهِ فَلاَ تَعْتَدُوهَا Bunlar Allah’ın koyduğu sınırlardır, onları aşmayın (2/129);اَلأعْرَابُ أشَدُّ كُفْراً وَنِفَاقاً وَأجْدَرُ ألاََّ يَعْلَمُوا حُدُودَ مَا أنْزَلَ اللّهُ Bedevi Araplar kâfirlikte ve münafıklıkta daha aşırı; Allah’ın peygamberine indirdiği hükümlerin sınırlarını bilmemeye daha yatkın kimselerdir (9/97). Buradaki حُدُودٌ kelimesi “hükümler” anlamındadır. 

Şöyle denmiştir: Bununla “Allah’ın indirdiğinin taşıdığı anlamların hakikatleri kastedilmiştir. Allah’ın hudutları dört kısımdır: 

1. Bir kısmının, artırma ya da eksiltme yoluyla aşılması caiz değildir. Mesela farz namazlardaki rekat sayıları gibi. 
2. Bir kısmının artırılması caizdir fakat eksiltilmesi caiz değildir. Bunun en tipik örneği zekâttır. Alt sınırı korunmuş, üst sınırı serbest bırakılmıştır.
3. Bir kısmının eksiltilmesi caizdir fakat artırılması caiz değildir. 
4. Bir kısmında ise, bunların her ikisi de caizdir. 

Yüce Allah’ın şu sözüne gelince: إِنَّ الَّذِينَ يُحَادُّونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ Allah’a ve Peygamberine karşı gelenler (58/5). Yani “Allah ve Resulü ile mücadele edenler ya da onlara karşı gelenler…” Bu kullanımda göz önünde bulundur lan nokta ya مُمَانَعَةٌ (mücadele etme veya karşı gelme) anlamı ya da “demirin kullanılmasıdır”.

حَدِيدٌ : Demir. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: وَأنْزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ …bir de demiri indirdik, onda hem çetin bir sertlik… (57/25).

حَدَّدْتُ السِّكِّينَ : Bıçağın ağzını (حَدٌّ) incelttim.

أحْدَدْتُهُ : Şuna bir حَدٌّ yaptım, onun için bir sınır belirledim.

Temelde bu anlamlara geldikten sonra, mesela görme duyusu ve basiret gibi, “ya yapı yönünden ya da anlam yönünden zâtında bir incelik ya da keskinlik bulunan her şey” için حَدِيدٌ kelimesi kullanılır. Bundan dolayı mesela “Onun bakışı ince ya da keskindir” anlamında هُوَ حَدِيدُ النَّظَر ve “Onun anlayışı ince ya da keskindir” anlamında هُوَ حَدِيدُ الْفَهْم denilmiştir. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ Bugün artık gözün/görüşün kesindir (50/22).

“Bir demir (حَدِيدٌ) gibi tesir eden, etkili olan dile “keskin dil” anlamında لِسَانٌ حَدِيدٌ denir. Bir yönüyle لِسَانٌ صَارِمٌ ve لِسَانٌ مَاضٍ kullanımlarına benzer. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: سَلَقُوكُم بِألْسِنَةٍ حِدَادٍ Sizi keskin dilleriyle incitirler (33/19).

Men etme, engelleme anlamı olduğu düşünüldüğünden dolayı “kapıcı” حَدَّادٌ diye adlandırılmıştır. Ayrıca “rızkı ve bahtı, şansı kesilmiş adama” رَجُلٌ مَحْدُودٌ denmiştir. (Müfredât)

DİĞER BAZI TÜREVLER:

حَدَّ (geniş zaman يَحُدُّ mastar ismi حَدٌّ): O kişi veya şey o kişi veya şeye engel oldu, mani oldu, engel teşkil etti, alıkoydu, zaptetti, mahrum bıraktı, yasakladı ya da kısıtladı; bir kişiyi bir şeyden geri püskürttü, defetti ya da bertaraf etti.

حَدَّ السِّكِّينَ : Bıçağı biledi.

حَدَّ بَصَرَهُ اِلَيْهِ : O kişiye ya da şeye keskin bir bakış attı, kararlı ya da dikkatli bir bakış attı.

حَدٌّ : Önleme, engelleme, bir engel, bir kısıtlama, engelleme, yasaklama veya tecrit; Allah’ın (c.c.) sınırlayıcı hükmü veya emri; birbirlerine karışmasını önlemek için iki şey ya da yer arasında bulunan bir bölme, bir sınır, hudud, bir duvar veya bir set; bir limit veya sınır; bir tanım; bir şeyin uç sınırı ya da en ucu; eşik; cephane ve silahlar; bir kenar, bölge veya taraf; rütbe, kademe veya mevki (çoğul hali: حُدُودٌ).

جَاوَزَ الْحَدَّ : Haddi (sınırı) aştı.

تِلْكَ حُدُودُ اللّٰهِ : İşte bunlar Allah’ın sınırlarıdır (2:187).

حِدَةٌ : bir kılıcın veya bıçağın keskinliği ya da asabiyetin keskinliği.

حَدِيدٌ : Demir; keskin kılıç; silah; demirden alet (çoğul hali حَدَائِدُ).

رَجُلٌ حَدِيدٌ : Keskin zekâya veya anlayışa sahip bir adam.

رَائِحَةٌ حَدِيدَةٌ : Keskin bir koku.

حَادَّهُ اَوْ حَادَدَهُ : Onun düşmanıydı ya da düşmanı oldu; ona karşı sinirliydi ya da kızgındı ya da o hale geldi.