أ ث م

KÖK HARFLER:  أ ث م

ANLAM: 

أَثِمَ : Günaha ya da suça kapılmak; günah ya da suç işlemek; yasal olmayan birşey yapmak.

AÇIKLAMA:

إثْم ve آثَام kişiyi sevaptan geri bırakan, hayırdan alıkoyan işlerin adıdır; çoğulu, آثَامٌ şeklindedir. Yavaş yürüyüp geç kalma anlamı da vardır.

Yalanın إثْم diye adlandırılması, günâh kapsamında yer almış olmasındandır. Bu, insanın hayvan diye adlandırılması gibidir. Çünkü, insan da hayvan kavramının kapsamında yer almaktadır.

Bir hadîste إِثْْم kelimesinin karşısına بِرّ kelimesi konmuştur: اَلْبِرُّ مَا اطْمَأَنَّتْ إلَيْهِ النَّفْسُ، وَاْلإثْمُ مَا حَاكَ فِي صَدْرِكَ اَلْبِرُّ (iyilik), içine sinen şeydir; الإِثْمِ (günâh) ise, göğsüne sıkıntı veren şeydir. Resûlüllah’ın bu sözü, iyilik ve günâhın hükmünü belirlemektedir; onları bizzat açıklaması değildir. 

DİĞER BAZI TÜREVLER:

اَثِمَ (geniş zamanlı يَاْثَمُ mastar ismi مَاْثَمٌ ve اَثَامٌ ve اِثْمٌ ) : Günaha ya da suça kapıldı; günah ya da suç işledi; yasal olmayan bir şey yaptı.

اِثْمٌ (çoğul اٰثَامٌ) : Bir günah ya da suç, bir kusur, bir kabahat, kişinin cezalandırılmayı hakettiği bir itaatsizlik eylemi; bir kişiyi iyilikten alıkoyan şey, gayrikanuni amel.

اٰثِمٌ (eylem eki) : Günah işleyen; günahkâr.

آثِم : Bir günâhı yüklenendir. آثِمٌ قَلْبُهُ : Kalbi günâhkâr olan (2/Bakara 283).

اَثِمَةٌ : Dişi deve; yavaş ya da ağır hareket eden; yorgun, bitkin veya bezgin.

اَثِيمٌ : Büyük ve müzmin/inatçı bir günahkar ya da yalancı.

تَاْثِيمٌ : Günah, suç, kusur. Şununla eşanlamlı: اِثْم

تَأَثَّمَ : Günâhından kurtuldu.(Buradaki durum, tıpkı تَحَوَّبَ büyük günâhından ve تَحَرَّجَ zorluğundan kurtuldu fiillerinde olduğu gibidir.)

 وَمَنْ يَفْعَلْ ذَلِكَ يَلْقَ أَثَاماً Bunu yapan esâmen ile karşılaşır (25/Furkân 68) âyetindeki أثَامًا ise, azaben (bir azap) demektir. Burada azap, günâhtan kaynaklandığı için esâmen diye adlandırılmıştır. 

KUR’ÂN’DA GEÇEN TÜREVLERİ: 

Aşağıdaki tabloda Kur’ân’da geçen ve bu kökten gelen kelime türevleri, bunların gramatik adlandırılışları, Kur’ân’da kaç kere geçmiş olduğu belirtilmiş ve örnek bir ayet için, sûre/âyet numarası verilmiştir.


 Tür Adet Anlam Örnek
إِثْمٌ isim 35 Günah, suç, kusur 2/173
أَثِيمٌ isim 7 Günah işleyen (mübalağalı) 2/276
أَثَامٌ isim 1 Günah ya da suçun karşılığı, tazmin 25/68
آثِمٌ isim 3 Günah işleyen 2/283
تَأْثِيمٌ isim 2 Günah, suç, kusur 52/23

Toplam 48

BENZERLİKLER VE FARKLILIKLAR: 

Mahreci Benzeyen Kökler

Benzer Manada Kelimeler

Zıt Manada Kelimeler

AÇIKLAMA:

İSM ile HATÎ’E kelimeleri arasındaki fark

( أ ث م – خ ط أ )

Hatî’e (kusur/hata), kasıtsız olabilir. Oysa ism (günah), ancak kasden ve bile bile işlenir. (Farklar Sözlüğü 343) Bknz: ( خ ط أ )

İSM ve ZENB ve CÜRM ve HÛB ve VİZR kelimeleri arasındaki fark

( أ ث م – ذ ن ب – ج ر م – ح و ب – و ز ر )

Dildeki asıl anlamı itibarıyla ism, “taksîr” (eksik/kusurlu yapmak) anlamına gelir. Biri kusur işlediğinde esime (eksik yaptı) denilir. Bundan dolayı hamr’a (içkiye), ism denilmiştir; çünkü o, içen kimsenin aklını alıp götürdüğü için, ona eksiklik meydana getirir. 

Zenb, “kulun ardından gittiği çirkin bir fiil”dir. Takip etme manası ön plandadır. Kelimenin asıl manasının “kuyruk” olması, bu peşinden gitme eylemine isim olmayı gerektirmiştir. Ayrıca kuyruk sahibinde bulunan en rezil uzuvdur. Bu yüzden kelime rezil işlere de isim olmuştur. 

Cürm, kişinin vacib olan şey ile bağını kesen şeydir. Çünkü kelimenin aslında “kesmek” manası vardır. 

Hûb, “bir şeyin men edilmiş olduğunu” ifade eder. Arapça kökü, “zecr” (men etme) anlamındadır. Bundan dolayı erkek develeri kovmak için, “havb, havb!” ifadesi kullanılır.

Vizr, “sahibine ağır gelen yük” anlamını ifade eder. Asıl anlamı, sikâl (ağırlık)tır. (Farklar Sözlüğü 343) Bknz: ( ذ ن ب – ج ر م – ح و ب – و ز ر )

TÜRKÇEYE GEÇEN KELİMELER: 

Aşağıdaki tabloda bu kökten Türkçeye geçmiş olan kelimeler, bunların Arapça yazılışları, Türkçe anlamları verilmiştir. Bu kelimelere günümüz Türkçesinde pek rastlanmaz. Daha çok Osmanlıca metinlerde görülmektedir.

İsm إِثْم Günah, suç, cürüm. Çoğul: Âsâm
Âsim آثِم Günahlı, kabahatli.
Esîm أَثِيم Günahkar, günah işlemiş, kabahatlı, cürümlü, suçlu, yalancı kişi.
Me’sûm مَأْثُوم Günahlı, suçlu, maznun.
Me’sem مَأْثَم Günah. Kabahat, suç.  Çoğul: Meâsim
İsâm إِثَام Günaha sokmak, günaha sokulmak. Ceza, bir suçun gerektirdiği netice.
Esâm أَثَام Günah. Günah için olan ceza.
Te’sîm تَأْثِيم “Günah işledin” demek. Bir kimsenin günahkar olduğunu söylemek. 
Îsâm إِيثَام Günaha sokmak, günaha sokulmak.
Teessüm تَأَثُّم Günahtan sakınma.
İsti’sâm اِسْتِأْثَام Günahtan arınma.

ÂYETLER:

DİKKAT! İncelediğimiz kökten gelen kelimeleri, Kur’an-ı Kerim’deki yerlerinde, yakın çevresindeki kelimelerle ilişkilerini gösterecek şekilde listeliyoruz. Uzun ayetlerin sadece bir bölümünü ele aldık. Bazı ayetlerin sadece bir kısmını gördüğümüz için, ayetler hakkında yanlış bir hüküm verilmemesi gerekir. Tamamını ele aldığımız ayetlerin meallerinin sonuna bir yıldız (*) işareti konmuştur.

إِثْمٌ : İsim. 

2:85 وَتُخْرِجُونَ فَرِيقًا مِنْكُمْ مِنْ دِيَارِهِمْ تَظَاهَرُونَ عَلَيْهِمْ بِالْإِثْمِ
Diyanet Meali: (Ama siz), içinizden bir kesime karşı kötülük ve (zulümde) yardımlaşarak; size haram olduğu hâlde onları yurtlarından çıkaran (kimselersiniz).
2:173 فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ
Diyanet Meali: Ama kim mecbur olur da, istismar etmeksizin ve zaruret ölçüsünü aşmaksızın yemek zorunda kalırsa, ona günah yoktur.
2:181 فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَمَا سَمِعَهُ فَإِنَّمَا إِثْمُهُ عَلَى الَّذِينَ يُبَدِّلُونَهُ
Diyanet Meali: Her kim işittikten sonra vasiyeti değiştirirse, günahı ancak onu değiştirenlerin boynunadır.
2:182 فَمَنْ خَافَ مِنْ مُوصٍ جَنَفًا أَوْ إِثْمًا فَأَصْلَحَ بَيْنَهُمْ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ
Diyanet Meali: Vasiyet edenin hataya meyletmesinden ve günaha girmesinden korkan bir kimse, (tarafların) aralarını düzeltirse ona hiçbir günah yoktur.
2:182 فَمَنْ خَافَ مِنْ مُوصٍ جَنَفًا أَوْ إِثْمًا فَأَصْلَحَ بَيْنَهُمْ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ
Diyanet Meali: Vasiyet edenin hataya meyletmesinden ve günaha girmesinden korkan bir kimse, (tarafların) aralarını düzeltirse ona hiçbir günah yoktur. 
2:188 لِتَأْكُلُوا فَرِيقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ
Diyanet Meali: İnsanların mallarından bir kısmını bile bile günaha girerek yemek için (onları hâkimlere (rüşvet olarak) vermeyin).
2:203 فَمَنْ تَعَجَّلَ فِي يَوْمَيْنِ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ
Diyanet Meali: Kim iki gün içinde acele edip (Mina’dan Mekke’ye) dönerse, ona günah yoktur.
2:203 وَمَنْ تَأَخَّرَ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ لِمَنِ اتَّقَىٰ وَاتَّقُوا اللَّهَ
Diyanet Meali: Kim geri kalırsa, ona da günah yoktur. Bu, Allah’a karşı gelmekten sakınanlar içindir. Allah’a karşı gelmekten sakının.
2:206 وَإِذَا قِيلَ لَهُ اتَّقِ اللَّهَ أَخَذَتْهُ الْعِزَّةُ بِالْإِثْمِ فَحَسْبُهُ جَهَنَّمُ
Diyanet Meali: Ona “Allah’tan kork” denildiği zaman, gururu onu daha da günaha sürükler. Artık böylesinin hakkından cehennem gelir.
2:219 قُلْ فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا
Diyanet Meali: De ki: “Onlarda hem büyük günah, hem de insanlar için (bazı zahirî) yararlar vardır. Ama günahları yararlarından büyüktür.”
2:219 قُلْ فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ
Diyanet Meali: De ki: “Onlarda hem büyük günah, hem de insanlar için (bazı zahirî) yararlar vardır. Ama günahları (yararlarından) büyüktür.”
3:178 إِنَّمَا نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدَادُوا إِثْمًا وَلَهُمْ عَذَابٌ مُهِينٌ
Diyanet Meali: Biz, onlara ancak günahları artsın diye mühlet veriyoruz. Onlar için alçaltıcı bir azap vardır.
4:20 فَلَا تَأْخُذُوا مِنْهُ شَيْئًا أَتَأْخُذُونَهُ بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُبِينًا
Diyanet Meali: Ondan hiçbir şeyi geri almayın. İftira ederek ve açık günaha girerek mi verdiğinizi geri alacaksınız?
4:48 وَمَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرَىٰ إِثْمًا عَظِيمًا
Diyanet Meali: Allah’a şirk koşan kimse, şüphesiz büyük bir günah işleyerek iftira etmiş olur.
4:50 انْظُرْ كَيْفَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَكَفَىٰ بِهِ إِثْمًا مُبِينًا
Diyanet Meali: Bak, Allah’a karşı nasıl yalan uyduruyorlar. Apaçık bir günah olarak bu yeter. *
4:111 وَمَنْ يَكْسِبْ إِثْمًا فَإِنَّمَا يَكْسِبُهُ عَلَىٰ نَفْسِهِ
Diyanet Meali: Kim bir günah kazanırsa, onu ancak kendi aleyhine kazanmış olur.
4:112 وَمَنْ يَكْسِبْ خَطِيئَةً أَوْ إِثْمًا ثُمَّ يَرْمِ بِهِ بَرِيئًا
Diyanet Meali: Kim bir hata işler veya bir günah kazanır da sonra onu bir suçsuzun üzerine atarsa…
4:112 فَقَدِ احْتَمَلَ بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُبِينًا
Diyanet Meali: …şüphesiz iftira etmiş, apaçık bir günah yüklenmiş olur.
5:2 وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَىٰ وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ
Diyanet Meali: yilik ve takva (Allah’a karşı gelmekten sakınma) üzere yardımlaşın. Ama günah ve düşmanlık üzere yardımlaşmayın.
5:3 فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِإِثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ
Diyanet Meali: Kim şiddetli açlık durumunda zorda kalır, günaha meyletmeksizin (haram etlerden) yerse, şüphesiz ki Allah çok bağışlayıcıdır, çok merhamet edicidir.
5:29 إِنِّي أُرِيدُ أَنْ تَبُوءَ بِإِثْمِي وَإِثْمِكَ
Diyanet Meali: “Ben istiyorum ki, sen benim günahımı da, kendi günahını da yüklenesin..”
5:29 إِنِّي أُرِيدُ أَنْ تَبُوءَ بِإِثْمِي وَإِثْمِكَ
Diyanet Meali: “Ben istiyorum ki, sen benim günahımı da, kendi günahını da yüklenesin..”
5:62 وَتَرَىٰ كَثِيرًا مِنْهُمْ يُسَارِعُونَ فِي الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ
Diyanet Meali: Onlardan çoğunun günahta, düşmanlıkta birbirleriyle yarıştıklarını görürsün.
5:63 لَوْلَا يَنْهَاهُمُ الرَّبَّانِيُّونَ وَالْأَحْبَارُ عَنْ قَوْلِهِمُ الْإِثْمَ
Diyanet Meali: Bunları, din adamları ve bilginler günah söz söylemekten sakındırsalardı ya!
5:107 فَإِنْ عُثِرَ عَلَىٰ أَنَّهُمَا اسْتَحَقَّا إِثْمًا فَآخَرَانِ يَقُومَانِ مَقَامَهُمَا
Diyanet Meali: (Eğer sonradan) o iki kişinin günaha girdikleri (yalan söyledikleri) anlaşılırsa, o zaman, başka iki adam, onların yerine geçer
6:120 وَذَرُوا ظَاهِرَ الْإِثْمِ وَبَاطِنَهُ
Diyanet Meali: Günahın açığını da bırakın, gizlisini de.
6:120 إِنَّ الَّذِينَ يَكْسِبُونَ الْإِثْمَ سَيُجْزَوْنَ بِمَا كَانُوا يَقْتَرِفُونَ
Diyanet Meali: Çünkü günah kazananlar yaptıkları karşılığında cezalandırılacaklardır.
7:33 قُلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّيَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَالْإِثْمَ
Diyanet Meali: De ki: “Rabbim ancak, açık ve gizli çirkin işleri, günahı haram kılmıştır.”
24:11 لِكُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ مَا اكْتَسَبَ مِنَ الْإِثْمِ
Diyanet Meali:
Onlardan her biri için, işledikleri günahın cezası vardır.
33:58 بِغَيْرِ مَا اكْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُبِينًا
Diyanet Meali: (Mü’min erkekleri ve mü’min kadınları) işlemedikleri şeyler yüzünden (incitenler), bir iftira ve apaçık bir günah yüklenmişlerdir.
42:37 وَالَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ وَإِذَا مَا غَضِبُوا
Diyanet Meali: Büyük günahlardan ve çirkin işlerden kaçınanlar, öfkelendikleri zaman (bağışlayanlar)… içindir.
49:12 اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ
Diyanet Meali: Zannın birçoğundan sakının. Çünkü zannın bir kısmı günahtır.
53:32 الَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ إِلَّا اللَّمَمَ
Diyanet Meali: Onlar, ufak tefek kusurları dışında, büyük günahlardan ve çirkin işlerden uzak duran kimselerdir.
58:8 وَيَتَنَاجَوْنَ بِالْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَمَعْصِيَتِ الرَّسُولِ
Diyanet Meali: Günah, düşmanlık ve peygambere isyanı konuşanlar…
58:9 يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا تَنَاجَيْتُمْ فَلَا تَتَنَاجَوْا بِالْإِثْمِ
Diyanet Meali: Ey iman edenler! Siz baş başa gizlice konuştuğunuz zaman, günah, (düşmanlık ve peygambere isyanı) konuşmayın.

أَثِيمٌ : İsim. Sıfat.

2:276 يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبَا وَيُرْبِي الصَّدَقَاتِ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ كَفَّارٍ أَثِيمٍ
Diyanet Meali: Allah, faiz malını mahveder, sadakaları ise artırır (bereketlendirir). Allah, hiçbir günahkâr nankörü sevmez.*
4:107 إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ مَنْ كَانَ خَوَّانًا أَثِيمًا
Diyanet Meali: Zira Allah, hiçbir haini, hiçbir günahkârı sevmez.
26:222 تَنَزَّلُ عَلَىٰ كُلِّ أَفَّاكٍ أَثِيمٍ
Diyanet Meali: Onlar, her günahkâr yalancıya inerler.*
44:44 طَعَامُ الْأَثِيمِ
Diyanet Meali: Günahkârların yemeğidir.*
45:7 وَيْلٌ لِكُلِّ أَفَّاكٍ أَثِيمٍ
Diyanet Meali: Her günahkâr yalancının vay hâline!*
68:12 مَنَّاعٍ لِلْخَيْرِ مُعْتَدٍ أَثِيمٍ
Diyanet Meali: İyiliği hep engelleyen, saldırgan, günaha dadanmış..*
83:12 وَمَا يُكَذِّبُ بِهِ إِلَّا كُلُّ مُعْتَدٍ أَثِيمٍ
Diyanet Meali: Onu, ancak her azgın, günahkâr kimse inkâr eder. *

أَثَامٌ : İsim. Masdar.

25:68 وَلَا يَزْنُونَ وَمَنْ يَفْعَلْ ذَٰلِكَ يَلْقَ أَثَامًا
Diyanet Meali: … zina etmeyen kimselerdir. Kim bunları yaparsa ağır azaba uğrar.

آثِمٌ : İsim. İsm-i Fâil.

2:283 وَلَا تَكْتُمُوا الشَّهَادَةَ وَمَنْ يَكْتُمْهَا فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ
Diyanet Meali: Bir de şahitliği gizlemeyin. Kim şahitliği gizlerse, şüphesiz onun kalbi günahkârdır.
5:106 وَلَا نَكْتُمُ شَهَادَةَ اللَّهِ إِنَّا إِذًا لَمِنَ الْآثِمِينَ
Diyanet Meali: “Allah için yaptığımız şahitliği gizlemeyiz. Gizlediğimiz takdirde, şüphesiz günahkârlardan oluruz.”
76:24 فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ وَلَا تُطِعْ مِنْهُمْ آثِمًا أَوْ كَفُورًا
Diyanet Meali: O hâlde, Rabbinin hükmüne sabret. Onlardan hiçbir günahkâra ve hiçbir nanköre itaat etme. *

تَأْثِيمٌ : İsim. Masdar. Tef’îl Bâbı (II. Bâb). 

52:23 يَتَنَازَعُونَ فِيهَا كَأْسًا لَا لَغْوٌ فِيهَا وَلَا تَأْثِيمٌ
Diyanet Meali: Orada, (içilince) boş söz söyletmeyen, günah işletmeyen dolu bir kadehi elden ele dolaştırırlar. *
56:25 لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا وَلَا تَأْثِيمًا
Diyanet Meali: Orada ne boş bir söz, ne de günaha sokan bir şey işitirler. *