أ ن س

KÖK HARFLER:  أ ن س

ANLAM: 

أَنِسَ : Birisine karşı arkadaş canlısı ve aşina olmak.

AÇIKLAMA:

xx

DİĞER BAZI TÜREVLER:

اَنِسَ (geniş zamanlı يَاْنَسُ ve اَنَسَ geniş zamanlı يَاْنِسُ ve يَاْنُسُ ve اَنُسَ geniş zamanlı يَاْنُسُ mastar isim اَنَسًا ve اَنَسَةً):

اَنِسَ بِهِ ve اَنِسَ اِلَيْهِ ve اِسْتَاْنَسَ بِهِ : Ona karşı arkadaş canlısı ve aşinaydı veya öyle oldu.

اِسْتَاْنَسَ : anlamları: (1) O baktı; (2) düşündü veya değerlendirdi, bir şey hakkında net bilgi elde etmek için çabaladı; (3) kimseyi görüp göremeyeceğini anlamak için etrafına bakındı; (4) soruşturdu; (5) izin istedi; (6) ünsiyet etti, ısındı.

اِذْهَبْ وَاسْتَاْنِسْ هَلْ تَرَى اَحَدًا : Git ve bak bakalım birilerini görebilecek misin.

غَيْرَ مُسْتَاْنِسِينَ لِحَدِيثٍ : Sohbetle meşgul etmek.

اٰنَسَ (geniş zamanlı يُؤْنِسُ): Fark etti, gözüne çarptı, gördü. Anladı, farkına vardı.

اٰنَسَ بِهِ veya اٰنَسَهُ : anlamları: (1) Ona karşı arkadaşça davrandı; (2) o kişiyi veya şeyi gördü; (3) onu algıladı; (4) gözleriyle gördüğünden şüphesi kalmadı; daha önce hiç tanımadığı bir şey gördü; (5) onu duydu; (6) onu hissetti; onu tanıdı; ondan emindi.

اِنْسٌ (Çoğul hali اَنَسٌ ve اَنَاسِىٌّ ve اٰنَاسٌ ve اُنَاسٌ) (bu kelime ile نَاسٌ sözcüğü eşanlamlıdır ve نَاسٌ öncekinin kısaltmasıdır): (1) Güzide arkadaş veya yoldaş; (2) bunlara karşı: جِنٌّ aynı zamanda اَنَسٌ ve اِنْسَانٌ ademoğlu, sonuncu, örn.: اِنْسَان : erkek, dişi, tekil ve çoğul hallerine uygulanabilir.

هٰذَا اِنْسِى : O benim güzide bir arkadaşımdır.

اِنْسَانٌ = اَنَسٌ : Birçok adam; birçok yandaş erkekten oluşan bir grup; kalan bir kabile; bir evin sakinleri.

اِنْسِىٌّ : İnsan ırkına ait; insani.

حُمُرٌ اِنْسِيَّةٌ : Evcil eşekler; insanoğlu; adam.

اُنْسٌ : Aşinalık; hoşsohbetlik; neşe; huzur.

اِنْسَانٌ : Adam; ademoğlu: Hem tekil hem de çoğul halde kullanılıp erkek ve dişi hallerine uygulanır. (çoğul hali اَنَاسِىُ ve اُنَاسٌ) . Bu sözcüğün türevleri hakkında yazarlar fikir ayrılığına düşer. Bazıları şu sözcükten: اَلْاِنْسُ ; diğerleri ise şu sözcükten: اِينَاسٌ geldiğini iddia eder ve insan “mükemmellik”, “görüş”, “bilgi” ve “hislerini” kullandığından bu beceri/imtiyazları işaret ederler. Ayrıca اِنْسَانِ şeklinin bunun için kullanıldığı da öne sürülür: اِنْسَان sanki “çifte ortaklık/işbirliği” şeklinde çift anlamı varmış gibi, örn.: cinler ve kendi türü arasında bir işbirliği. Derler ki اَنِسَ بالْجِنِّ وَاَنِسَ بِالْخَلْقِ : O hem cinlerle hem insanlarla işbirliği içerisindeydi. Kimi insanlar bunun şu sözcükten türediğini düşünür: اَلنَّوْسُ ve bu “devinim”i işaret eder, diğerleri de kelimenin aslen bu sözcük: اِنْسِيَانٌ olduğunu ve bu sözcükten: اَلنِّسْيَانُ (unutkanlık/kayıtsızlık) geldiğini ileri sürer. Derler ki: اِنَّمَا سُمِّىَ اِنْسَانًا لِاَنَّهُ عَهِدَ اِلَيْهِ فَنَسِىَ : İsmi اِنْسَانٌ idi sadece yönetildiği ve unuttuğu için.

اِنْسَانٌ aynı zamanda şu anlama da gelir:

اِنْسَانُ الْعَيْنِ : Gözlerinin karasına yansıyan görüntü; gözbebeği veya gözlerinin karası. Ayrıca, ekilmemiş toprak anlamına da gelir.

نَاسٌ ile اُنَاسٌ kelimesi eşanlamlıdır ve نَاسٌ kelimesi onun kısaltmasıdır, anlamı ise: Kullar; ademoğlu; insanlar.

رَبُّ النَّاسِ : kulların Rabbi; ademoğlunun Rabbi.

KUR’ÂN’DA GEÇEN TÜREVLERİ: 

Aşağıdaki tabloda Kur’ân’da geçen ve bu kökten gelen kelime türevleri, bunların gramatik adlandırılışları, Kur’ân’da kaç kere geçmiş olduğu belirtilmiş ve örnek bir ayet için, sûre/âyet numarası verilmiştir.


TürAdetAnlamÖrnekAçıklama
آنَسَfiil-IV5Farketti, gözüne çarptı, farkına vardı28/29
اِسْتَأْنَسَfiil-X1Ünsiyet etti, içi ısındı, öğrendi24/27
إِنْسَانٌisim71İnsan100/6Çoğulu: أُنَاسٌ – أَنَاسِيُّ
إِنْسِىٌّisim1İnsanlardan olan25/49
إِنْسٌisim18Güzide arkadaş veya yoldaş; insan6/112
مُسْتَأْنِسٌisim1Ünsiyet eden, ısınan, öğrenen33/53

Toplam97


BENZERLİKLER VE FARKLILIKLAR: 

Kök Harflerinin Yer Değişimi

Mahreci Benzeyen Kökler

Benzer Manada Kelimeler

Zıt Manada Kelimeler

  • أَنِسَ (a)
  • أَنِسَ (b)
    • حَزِنَ > bak: ح ز ن
    • اِغْتَمَّ > bak: غ م م
    • اِبْتَأَسَ > bak: ب أ س
    • اِكْتَأَبَ
  • آنَسَ
  • إِنْسٌ

TÜRKÇEYE GEÇEN KELİMELER: 

Aşağıdaki tabloda bu kökten Türkçeye geçmiş olan kelimeler, bunların Arapça yazılışları, Türkçe anlamları verilmiştir. Bu kelimelerin bazılarına günümüz Türkçesinde pek rastlanmaz. Daha çok Osmanlıca metinlerde görülmektedir.

İns (İnsân) إِنْس İki eli olan, iki ayak üzerinde dolaşan, sözle anlaşan, akıl ve düşünme yeteneği olan en gelişmiş canlı. Çoğul: Ünâs
Üns أُنْس Alışkanlık, alışma. Arkadaş. Hemdem.
Ünsiyyet أُنْسِيَّة *Alışkanlık. Dostluk.
Enîs أَنِيس Dost, arkadaş, ünsiyet edilmiş olan. Alışılmış, kendisi ile ülfet edilmiş olan. Sevgili.
Me’nûs مَؤْنُوس Alışılmış. Alışık. Ünsiyet edilmiş.  Müennes: Me’nûse
Me’nusiyyet مَؤْنُوسِيَّة *Alışılma, alışılmış olma.
Te’nîs تَأْنِيس Alıştırmak.
Mûnis مُونِس Alışılan, alışılmış, yabancı olmayan. Cana yakın, uysal, sevimli. Ünsiyetli. Müennes: Mûnise
Muvâneset مُوَانَسَة Birbirine alışıp beraber yaşama. Ünsiyet peyda etme.
Muvânis مُوَانِس İnsana alışık, insandan kaçmayan. Ünsiyet peyda eden.
Müste’nis مُسْتَأْنِس Ünsiyet peyda etmiş olan, alışık. Alışılmak istenen. 
İstînâs اِسْتِينَاس Alışmak. Ünsiyetli olmak. Vahşiliğin gitmesi. Ürkekliğin kalkması.
Nâs نَاس İnsanlar, halk, herkes.
Nisâ’ نِسٓاء Kadınlar. 
Enes أَنَس 1: Soylu Arap atı, küheylan. 2: İnsan. 3: Üns manasına kullanılır ve vahşetin zıddıdır.
Enîse أَنِيسَة Dost, arkadaş; yar, sevgili.

ÂYETLER:

DİKKAT! İncelediğimiz kökten gelen kelimeleri, Kur’an-ı Kerim’deki yerlerinde, yakın çevresindeki kelimelerle ilişkilerini gösterecek şekilde listeliyoruz. Uzun ayetlerin sadece bir bölümünü ele aldık. Bazı ayetlerin sadece bir kısmını gördüğümüz için, ayetler hakkında yanlış bir hüküm verilmemesi gerekir. Tamamını ele aldığımız ayetlerin meallerinin sonuna bir yıldız (*) işareti konmuştur.

آنَسَ : Fiil-IV.

4:6فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْدًا فَادْفَعُوا إِلَيْهِمْ أَمْوَالَهُمْ
Diyanet Meali:(Yetimleri deneyin. Evlenme çağına, buluğa erdiklerinde), eğer reşid olduklarını görürseniz, mallarını kendilerine verin.
20:10إِنِّي آنَسْتُ نَارًا لَعَلِّي آتِيكُمْ مِنْهَا بِقَبَسٍ
Diyanet Meali:“Ben bir ateş gördüm (oraya gidiyorum). Umarım ondan size bir kor ateş getiririm…”
27:7إِنِّي آنَسْتُ نَارًا سَآتِيكُمْ مِنْهَا بِخَبَرٍ
Diyanet Meali:“Ben bir ateş gördüm, ondan size bir haber … getireceğim.”
28:29وَسَارَ بِأَهْلِهِ آنَسَ مِنْ جَانِبِ الطُّورِ نَارًا
Diyanet Meali:(Mûsâ, süreyi tamamlayıp) ailesiyle yola çıkınca, Tûr tarafında bir ateş görmüştü.
28:29قَالَ لِأَهْلِهِ امْكُثُوا إِنِّي آنَسْتُ نَارًا لَعَلِّي آتِيكُمْ مِنْهَا بِخَبَرٍ
Diyanet Meali:Ve ailesine, “Siz burada kalın, ben bir ateş gördüm, (oraya gidiyorum). Umarım oradan size bir haber … getiririm”  dedi.

اِسْتَأْنَسَ : Fiil-X.

24:27لَا تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتَّىٰ تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلٰى اَهْلِهَا
Diyanet Meali:Kendi evlerinizden başka evlere, geldiğinizi hissettirip (izin alıp) ev sahiplerine selâm vermeden girmeyin.

إِنْسَانٌ : İsim. Çoğulu: أُنَاسٌ – أَنَاسِيُّ 

2:60قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُنَاسٍ مَشْرَبَهُمْ
Diyanet Meali:Her boy kendi su alacağı pınarı bilmişti.
4:28يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُخَفِّفَ عَنْكُمْ وَخُلِقَ الْإِنْسَانُ ضَعِيفًا
Diyanet Meali:Allah, sizden (yükümlülükleri) hafifletmek istiyor. Çünkü insan zayıf yaratılmıştır. *
7:82أَخْرِجُوهُمْ مِنْ قَرْيَتِكُمْ إِنَّهُمْ أُنَاسٌ يَتَطَهَّرُونَ
Diyanet Meali:“Çıkarın bunları memleketinizden! Güya onlar kendilerini fazla temiz tutan insanlar!..”
7:160قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُنَاسٍ مَشْرَبَهُمْ
Diyanet Meali:Herkes (kendi) su içeceği yeri bildi.
10:12وَإِذَا مَسَّ الْإِنْسَانَ الضُّرُّ دَعَانَا لِجَنْبِهِ أَوْ قَاعِدًا
Diyanet Meali:İnsana bir sıkıntı dokundu mu, gerek yan üstü yatarken, gerek otururken, (gerekse ayakta iken, her hâlinde bu sıkıntıdan kurtulmak için) bize dua eder.
11:9وَلَئِنْ أَذَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنَّا رَحْمَةً ثُمَّ نَزَعْنَاهَا مِنْهُ إِنَّهُ لَيَئُوسٌ كَفُورٌ
Diyanet Meali:Eğer insana tarafımızdan bir rahmet (nimet) tattırır da, sonra bunu ondan çekip alırsak, şüphesiz o ümitsiz ve nankör oluverir.
12:5إِنَّ الشَّيْطَانَ لِلْإِنْسَانِ عَدُوٌّ مُبِينٌ
Diyanet Meali:“Çünkü şeytan, insanın apaçık düşmanıdır.”
14:34إِنَّ الْإِنْسَانَ لَظَلُومٌ كَفَّارٌ
Diyanet Meali:Şüphesiz insan çok zalimdir, çok nankördür.
15:26وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ صَلْصَالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ
Diyanet Meali:Andolsun, biz insanı kuru bir çamurdan, şekillendirilmiş bir balçıktan yarattık. *
16:4خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ نُطْفَةٍ فَإِذَا هُوَ خَصِيمٌ مُبِينٌ
Diyanet Meali:İnsanı nutfeden (bir damla sudan) yarattı. Böyle iken bakarsın ki o, Rabbine açık bir hasım kesilmiştir. *
17:11وَيَدْعُ الْإِنْسَانُ بِالشَّرِّ دُعَاءَهُ بِالْخَيْرِ
Diyanet Meali:İnsan hayra dua eder gibi şerre dua eder.
17:11وَكَانَ الْإِنْسَانُ عَجُولًا
Diyanet Meali:İnsan çok acelecidir.
17:13وَكُلَّ إِنْسَانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَائِرَهُ فِي عُنُقِهِ
Diyanet Meali:Her insanın amelini boynuna yükledik.
17:53إِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلْإِنْسَانِ عَدُوًّا مُبِينًا
Diyanet Meali:Çünkü şeytan insanın apaçık bir düşmanıdır.
17:67فَلَمَّا نَجَّاكُمْ إِلَى الْبَرِّ أَعْرَضْتُمْ وَكَانَ الْإِنْسَانُ كَفُورًا
Diyanet Meali:Fakat sizi kurtarıp karaya çıkarınca yüz çevirirsiniz. Zaten insan çok nankördür.
17:71يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ
Diyanet Meali:Bütün insanları kendi önderleriyle birlikte çağıracağımız günü hatırla.
17:83وَإِذَا أَنْعَمْنَا عَلَى الْإِنْسَانِ أَعْرَضَ وَنَأَىٰ بِجَانِبِهِ
Diyanet Meali:İnsana nimet verdiğimizde yüz çevirip yan çizer.
17:100إِذًا لَأَمْسَكْتُمْ خَشْيَةَ الْإِنْفَاقِ وَكَانَ الْإِنْسَانُ قَتُورًا
Diyanet Meali:(De ki: “Eğer siz Rabbimin rahmet hazinelerine sahip olsaydınız), o zaman da tükenir korkusuyla cimrilik ederdiniz. Zaten insan çok cimridir.”
18:54وَكَانَ الْإِنْسَانُ أَكْثَرَ شَيْءٍ جَدَلًا
Diyanet Meali:Fakat insan tartışmaya her şeyden daha çok düşkündür.
19:66وَيَقُولُ الْإِنْسَانُ أَإِذَا مَا مِتُّ لَسَوْفَ أُخْرَجُ حَيًّا
Diyanet Meali:İnsan, “Öldüğümde gerçekten diri olarak (topraktan) çıkarılacak mıyım?” der. *
19:67اَوَلَا يَذْكُرُ الْإِنْسَانُ أَنَّا خَلَقْنَاهُ مِنْ قَبْلُ وَلَمْ يَكُ شَيْئًا
Diyanet Meali:İnsan, daha önce hiçbir şey değil iken kendisini yarattığımızı düşünmez mi? *
21:37خُلِقَ الْإِنْسَانُ مِنْ عَجَلٍ سَأُرِيكُمْ آيَاتِي فَلَا تَسْتَعْجِلُونِ
Diyanet Meali:İnsan çok aceleci (tez canlı) yaratılmıştır. Size yakında âyetlerimi göstereceğim.  Şimdi acele etmeyin. *
22:66إِنَّ الْإِنْسَانَ لَكَفُورٌ
Diyanet Meali:Şüphesiz, insan çok nankördür.
23:12وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ سُلَالَةٍ مِنْ طِينٍ
Diyanet Meali:Andolsun, biz insanı, çamurdan (süzülmüş) bir özden yarattık. *
25:29وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِلْإِنْسَانِ خَذُولًا
Diyanet Meali:“Zaten şeytan insanı yardımcısız bırakıverir.”
25:49وَنُسْقِيَهُ مِمَّا خَلَقْنَا أَنْعَامًا وَأَنَاسِيَّ كَثِيرًا
Diyanet Meali:Yarattıklarımızdan birçok hayvanları ve insanları sulayalım diye (gökten tertemiz bir su indirdik).
27:56أَخْرِجُوا آلَ لُوطٍ مِنْ قَرْيَتِكُمْ إِنَّهُمْ أُنَاسٌ يَتَطَهَّرُونَ
Diyanet Meali:“Lût’un ailesini memleketinizden çıkarın. Çünkü onlar temiz kalmak isteyen insanlarmış(!)”
29:8وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ حُسْنًا
Diyanet Meali:Biz, insana, ana babasına iyilik etmesini emrettik.
31:14وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَىٰ وَهْنٍ
Diyanet Meali:İnsana da, anne babasına iyi davranmasını emrettik. Annesi, onu her gün biraz daha güçsüz düşerek  karnında taşımıştır.
32:7وَبَدَأَ خَلْقَ الْإِنْسَانِ مِنْ طِينٍ
Diyanet Meali:İnsanı yaratmaya da çamurdan başladı.
33:72وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا
Diyanet Meali:Onu insan yüklendi. Çünkü o çok zalimdir, çok cahildir.
36:77أَوَلَمْ يَرَ الْإِنْسَانُ أَنَّا خَلَقْنَاهُ مِنْ نُطْفَةٍ فَإِذَا هُوَ خَصِيمٌ مُبِينٌ
Diyanet Meali:İnsan, bizim, kendisini az bir sudan (meniden) yarattığımızı görmedi mi ki, kalkmış apaçık bir düşman kesilmiştir. *
39:8وَإِذَا مَسَّ الْإِنْسَانَ ضُرٌّ دَعَا رَبَّهُ مُنِيبًا إِلَيْهِ
Diyanet Meali:İnsana bir zarar dokunduğu zaman Rabbine yönelerek O’na yalvarır.
39:49فَإِذَا مَسَّ الْإِنْسَانَ ضُرٌّ دَعَانَا
Diyanet Meali:İnsana bir zarar dokunduğunda bize yalvarır.
41:49لَا يَسْأَمُ الْإِنْسَانُ مِنْ دُعَاءِ الْخَيْرِ
Diyanet Meali:İnsan, hayır (mal, mülk, genişlik) istemekten usanmaz.
41:51وَإِذَا أَنْعَمْنَا عَلَى الْإِنْسَانِ أَعْرَضَ وَنَأَىٰ بِجَانِبِهِ
Diyanet Meali:İnsana nimet verdiğimizde yüz çevirir ve yan çizer.
42:48وَإِنَّا إِذَا أَذَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنَّا رَحْمَةً فَرِحَ بِهَا
Diyanet Meali:Gerçekten biz insana katımızdan bir rahmet tattırdığımızda ona sevinir…
42:48وَإِنْ تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ فَإِنَّ الْإِنْسَانَ كَفُورٌ
Diyanet Meali:Ama elleriyle yaptıkları işler yüzünden onlara bir kötülük dokunursa, o zaman da insan pek nankördür.
43:15إِنَّ الْإِنْسَانَ لَكَفُورٌ مُبِينٌ
Diyanet Meali:Şüphesiz insan apaçık bir nankördür.
46:15وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا
Diyanet Meali:Biz, insana anne babasına iyi davranmayı emrettik.
50:16وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ
Diyanet Meali:Andolsun, insanı biz yarattık ve nefsinin ona verdiği vesveseyi de biz biliriz.
53:24أَمْ لِلْإِنْسَانِ مَا تَمَنَّىٰ
Diyanet Meali:Yoksa insan (kayıtsız şartsız), her temenni ettiği şeye sahip mi olacaktır? *
53:39وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَىٰ
Diyanet Meali:İnsan için ancak çalıştığı vardır. *
55:3خَلَقَ الْإِنْسَانَ
Diyanet Meali:İnsanı yarattı. *
55:14خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ صَلْصَالٍ كَالْفَخَّارِ
Diyanet Meali:Allah, insanı pişmiş çamur gibi bir balçıktan yarattı. *
59:16كَمَثَلِ الشَّيْطَانِ إِذْ قَالَ لِلْإِنْسَانِ اكْفُرْ
Diyanet Meali:(Münafıkların durumu ise) tıpkı şeytanın durumu gibidir. Çünkü şeytan insana, “İnkâr et” der…
70:19إِنَّ الْإِنْسَانَ خُلِقَ هَلُوعًا
Diyanet Meali:Şüphesiz insan çok hırslı ve sabırsız olarak yaratılmıştır. *
75:3أَيَحْسَبُ الْإِنْسَانُ أَلَّنْ نَجْمَعَ عِظَامَهُ
Diyanet Meali:İnsan, kendisinin kemiklerini bir araya getiremeyeceğimizi mi sanır? *
75:5بَلْ يُرِيدُ الْإِنْسَانُ لِيَفْجُرَ أَمَامَهُ
Diyanet Meali:Fakat insan önünü (geleceğini, kıyameti) yalanlamak ister. *
75:10يَقُولُ الْإِنْسَانُ يَوْمَئِذٍ أَيْنَ الْمَفَرُّ
Diyanet Meali:O gün insan “kaçış nereye?” diyecektir. *
75:13يُنَبَّأُ الْإِنْسَانُ يَوْمَئِذٍ بِمَا قَدَّمَ وَأَخَّرَ
Diyanet Meali:O gün insana, yapıp önden gönderdiği ve yapmayıp geri bıraktığı şeyler haber verilir. *
75:14بَلِ الْإِنْسَانُ عَلَىٰ نَفْسِهِ بَصِيرَةٌ
Diyanet Meali:O gün insan kendi aleyhine şahittir. *
75:36أَيَحْسَبُ الْإِنْسَانُ أَنْ يُتْرَكَ سُدًى
Diyanet Meali:İnsan, kendisinin başıboş bırakılacağını mı zanneder. *
76:1هَلْ أَتَىٰ عَلَى الْإِنْسَانِ حِينٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُنْ شَيْئًا مَذْكُورًا
Diyanet Meali:İnsan (henüz) anılır bir şey değilken (yaratılmamışken) üzerinden uzunca bir zaman geçti. *
76:2إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَبْتَلِيهِ
Diyanet Meali:Şüphesiz biz insanı, karışım hâlindeki az bir sudan (meniden) yarattık ve onu imtihan edeceğiz.
79:35يَوْمَ يَتَذَكَّرُ الْإِنْسَانُ مَا سَعَىٰ
Diyanet Meali:O gün insan yaptıklarını hatırlar. *
80:17قُتِلَ الْإِنْسَانُ مَا أَكْفَرَهُ
Diyanet Meali:Kahrolası (inkârcı) insan! Ne nankördür o! *
80:24فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ إِلَىٰ طَعَامِهِ
Diyanet Meali:Her şeyden önce insan, yediği yemeğine bir baksın!  *
82:6يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ
Diyanet Meali:Ey insan! Cömert Rabbine karşı seni ne aldattı? *
84:6يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَىٰ رَبِّكَ كَدْحًا فَمُلَاقِيهِ
Diyanet Meali:Ey insan! Şüphesiz, sen Rabbine (kavuşuncaya kadar) didinip duracak ve sonunda didinmenin karşılığına kavuşacaksın. *
86:5فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ مِمَّ خُلِقَ
Diyanet Meali:Öyleyse insan neden yaratıldığına bir baksın. *
89:15فَأَمَّا الْإِنْسَانُ إِذَا مَا ابْتَلَاهُ رَبُّهُ فَأَكْرَمَهُ وَنَعَّمَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَكْرَمَنِ
Diyanet Meali:İnsan ise; Rabbi onu deneyip de kendisine ikramda bulunduğunda, ona bol bol nimetler verdiğinde, “Rabbim bana ikram etti” der. *
89:23يَوْمَئِذٍ يَتَذَكَّرُ الْإِنْسَانُ وَأَنَّىٰ لَهُ الذِّكْرَىٰ
Diyanet Meali:İşte o gün insan (yaptıklarını birer birer) hatırlar. Fakat bu hatırlamanın ona nasıl faydası olacak!? 
90:4لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي كَبَدٍ
Diyanet Meali:Muhakkak biz insanı bir sıkıntı ve zorluk içinde (olacak ve bunlara göğüs gerecek şekilde) yarattık. *
95:4لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ
Diyanet Meali:Biz, gerçekten insanı en güzel bir biçimde yarattık. *
96:2خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ
Diyanet Meali:O, insanı “alak”dan yarattı. *
96:5عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ
Diyanet Meali:İnsana bilmediğini öğretendir. *
96:6كَلَّا إِنَّ الْإِنْسَانَ لَيَطْغَىٰ
Diyanet Meali:Hayır, insan (kendini yeterli gördüğü için) mutlaka azgınlık eder. *
99:3وَقَالَ الْإِنْسَانُ مَا لَهَا
Diyanet Meali:İnsan, “Ona ne oluyor?” dediği zaman…*
100:6إِنَّ الْإِنْسَانَ لِرَبِّهِ لَكَنُودٌ
Diyanet Meali:Muhakkak insan gerçekten Rabbine karşı pek nankördür. *
103:2إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ
Diyanet Meali:(Andolsun zamana ki), insan gerçekten ziyan içindedir. *

إِنْسِىٌّ : İsim. 

19:26إِنِّي نَذَرْتُ لِلرَّحْمَٰنِ صَوْمًا فَلَنْ أُكَلِّمَ الْيَوْمَ إِنْسِيًّا
Diyanet Meali:“Şüphesiz ben Rahmân’a susmayı adadım. Bugün hiçbir insan ile konuşmayacağım.”

إِنْسٌ : İsim.

6:112وَكَذَٰلِكَ جَعَلْنَا لِكُلِّ نَبِيٍّ عَدُوًّا شَيَاطِينَ الْإِنْسِ وَالْجِنِّ
Diyanet Meali:İşte böylece biz her peygambere insan ve cin şeytanlarını düşman kıldık.
6:128وَيَوْمَ يَحْشُرُهُمْ جَمِيعًا يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ قَدِ اسْتَكْثَرْتُمْ مِنَ الْإِنْسِ
Diyanet Meali:Onların hepsini bir araya toplayacağı gün şöyle diyecektir: “Ey cin topluluğu! İnsanlardan pek çoğunu saptırıp aranıza kattınız.”
6:128وَقَالَ أَوْلِيَاؤُهُمْ مِنَ الْإِنْسِ رَبَّنَا اسْتَمْتَعَ بَعْضُنَا بِبَعْضٍ
Diyanet Meali:Onların insanlardan olan dostları, “Ey Rabbimiz! Bizler birbirimizden yararlandık..” diyecekler.
6:130يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ أَلَمْ يَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِنْكُمْ
Diyanet Meali: (O gün Allah, şöyle diyecektir:) “Ey cin ve insan topluluğu! İçinizden size peygamberler gelmedi mi?”
7:38قَالَ ادْخُلُوا فِي أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ فِي النَّارِ
Diyanet Meali:Allah, şöyle der: “Sizden önce gelip geçmiş cin ve insan toplulukları ile birlikte ateşe girin.”
7:179وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيرًا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ
Diyanet Meali:Andolsun biz, cinler ve insanlardan birçoklarını cehennem için var ettik.
17:88قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَىٰ أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هَٰذَا الْقُرْآنِ لَا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ
Diyanet Meali:De ki: “Andolsun, insanlar ve cinler bu Kur’an’ın bir benzerini getirmek üzere toplansalar, onun benzerini getiremezler.”
27:17وَحُشِرَ لِسُلَيْمَانَ جُنُودُهُ مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ وَالطَّيْرِ
Diyanet Meali:Süleyman’ın, cinlerden, insanlardan ve kuşlardan meydana gelen orduları onun önünde toplandı.
41:25فِي أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ
Diyanet Meali:Böylece kendilerinden önce gelip geçmiş olan cin ve insan toplulukları ile ilgili (o söz, azap, onlar için de gerçekleşti).
41:29رَبَّنَا أَرِنَا اللَّذَيْنِ أَضَلَّانَا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ
Diyanet Meali:“Rabbimiz! Cinlerden ve insanlardan bizi saptıranları bize göster.”
46:18فِي أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ
Diyanet Meali:(İşte onlar), kendilerinden önce cinlerden ve insanlardan gelip geçmiş topluluklar içinde, (haklarında o sözün, azabın gerçekleştiği kimselerdir).
51:56وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ
Diyanet Meali:Ben cinleri ve insanları, ancak bana kulluk etsinler diye yarattım. *
55:33يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَنْفُذُوا
Diyanet Meali:Ey cin ve insan toplulukları! (Göklerin ve yerin uçlarından bucaklarından) geçip gitmeye gücünüz yeterse (geçip gidin).
55:39فَيَوْمَئِذٍ لَا يُسْأَلُ عَنْ ذَنْبِهِ إِنْسٌ وَلَا جَانٌّ
Diyanet Meali:İşte o gün ne insana, ne cine günahı sorulmayacak. *
55:56فِيهِنَّ قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ لَمْ يَطْمِثْهُنَّ إِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَلَا جَانٌّ
Diyanet Meali:Oralarda bakışlarını sadece eşlerine çevirmiş dilberler vardır. Onlara eşlerinden önce ne bir insan, ne bir cin dokunmuştur. *
55:74لَمْ يَطْمِثْهُنَّ إِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَلَا جَانٌّ
Diyanet Meali:Onlara, eşlerinden önce ne bir insan ne bir cin dokunmuştur. *
72:5وَأَنَّا ظَنَنَّا أَنْ لَنْ تَقُولَ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَى اللَّهِ كَذِبًا
Diyanet Meali:“Şüphesiz biz, insanların ve cinlerin Allah hakkında asla yalan söylemeyeceklerini sanıyorduk.” *
72:6وَأَنَّهُ كَانَ رِجَالٌ مِنَ الْإِنْسِ يَعُوذُونَ بِرِجَالٍ مِنَ الْجِنِّ
Diyanet Meali:“Doğrusu insanlardan bazı kimseler, cinlerden bazılarına sığınırlardı da…”

مُسْتَأْنِسِينَ : İsim. İsm-i Fâil. İstif’âl Bâbı (X. Bâb). Kurallı Erkek Çoğul, Nasb / Cerr Hali. Tekili: مُسْتَأْنِسٌ

33:53فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَلَا مُسْتَأْنِسِينَ لِحَدِيثٍ
Diyanet Meali:Yemeği yiyince de hemen dağılın. Sohbet için beklemeyin.