KÖK HARFLER:  ح س ر

ANLAM: 

حَسَرَ : (Göz) yorulmak, bulanıklaşmak donuklaşmak. 

AÇIKLAMA:

حَسْرٌ : Üzerindeki onu örten veya gizleyen şeyi üzerinden alarak veya sıyırarak, giyilmiş veya örtülmüş bir nesneyi açığa çıkarmak. Mesela “Üstündeki elbiseyi alıp veya sıyırıp ön kolu açığa çıkardım” anlamında حَسَرْتُ عَنِ الذِّرَاعِ denir. 

حَاسِرٌ : Üzerinde ne zırh ve ne de miğfer bulunan adam.

مِحْسَرَةٌ : Süpürge. 

فُلاَنٌ كَرِيمُ الْمَحْسَرِ : Buradaki مَحْسِرٌ kelimesi, “kişinin dahili, özdeki durumundan” kinayedir.

نَاقَةٌ حَسِيرٌ : Çok yolculuk yapmasından dolayı kendisinden etin ve kuvvetin, gücün sıyrılıp uzaklaştığı bitkin dişi deve. Çoğulu نُوقٌ حَسْرَى şeklinde gelir.

حَاسِرٌ : Yorgun, bitkin düşmüş olan. Kuvvetinin, gücünün sıyrılıp gitmesinden dolayı böyle adlandırılmıştır. “Yorgun, bitkin düşmüş olana” حَاسِرٌ da denir, مَحْسُورٌ da. “Onun bizatihi kendi kendinin gücünü sıyırıp götürdüğü düşünüldüğünde, kendisi faili olarak düşünülüp حَاسِرٌ denir. Ama “yorgunluğun onun gücünü sıyırıp götürdüğü” düşünüldüğünde ise, mef’ul olarak düşünülüp مَحْسُورٌ denir. Yüce Allah’ın şu sözüne gelince: يَنْقَلِبْ إِلَيْكَ الْبَصَرُ خَاسِأً وَهُوَ حَسِيرٌ Göz aradığı kusuru bulmaktan umudu kesmiş yorgun ve bitkin bir hâlde sana döner (67/4). Buradaki حَسِيرٌ kelimesi حَاسِرٌ anlamında da olabilir مَحْسُورٌ anlamında da. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً Kınanmış ve eli boş kalmış bir hâlde oturuverirsin (17/29).

حَسْرَةٌ : Artık geri getirilemez ya da ulaşılamaz şekilde elden kaçıp gitmiş bir şey için üzüntü duymak, kederlenmek, teessüf etmek, pişmanlık duymak ya da üzüntü, keder, teessüf, pişmanlık. Bununla sanki o kişinin

1. Yaptığı yanlışa kendisini sürükleyen bilgisizlik perdesinin kendisinden sıyrılıp (اِنْحَسَرَ) gerçeği gördüğü, 
2. Veya aşırı üzüntü duymasından, kederlenmesinden dolayı gücünün kendisinden sıyrılıp gitmiş (اِنْحَسَرَ) olduğu, 
3. Ya da elinden gideni telafi etmeye çalışırken yorgun, bitkin düştüğü söylenmek istenir. 

Yüce Allah şöyle buyurmuştur: لِيَجْعَلَ لَهُ ذَلِكَ حَسْرَةً فِي قُلُوبِهِمْ Allah bunu kalplerinde bir hasret olarak bıraksın diye (3/156); وَإِنَّهُ لَحَسْرَةٌ عَلَى الْكَافِرِينَ Doğrusu o (Kur’ân) kâfirler için bir üzüntüdür (69/50); يَا حَسْرَتَى علَى مَا فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ للهِ …eyvah, Allah yanında yaptığım eksiklikten dolayı hasretime bak (39/56); كَذَلِكَ يُرِيهِمُ اللهُ أعْمَالَهُمْ حَسَرَاتٍ عَلَيْهِمْ Böylece Allah, onlara bütün yaptıklarını hayıflanmalar (üzerlerine yığılmış hasretler) biçiminde gösterir (2/167); يَا حَسْرَةً عَلَى الْعِِبَادِ Yazıklar olsun (hasret olsun) şu kullara (36/30).

Yüce Allah’ın melekleri vasfetmek için söylediği şu sözüne gelince: لاَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَلاَ يَسْتَحْسِرُونَ O’nun katındakiler hiçbir büyüklük kompleksine kapılmaksızın ve hiç bıkmaksızın O’na ibâdet ederler (21/19); buradaki لاَ يَسْتَحْسِرُونَ sözü senin لاَ يَحْسِرُونَ demenden daha beliğdir. (Müfredât)

DİĞER BAZI TÜREVLER:

حَسَرَ (geniş zaman يَحْسُرُ ve يَحْسِرُ mastar ismi حَسْرٌ ve حُسُورٌ) ve حَسِرَ (geniş zaman يَحْسَرُ mastar ismi حَسْرٌ ve حَسْرَةٌ):

حَسَرَ الْبَصَرُ (geniş zaman يَحْسُرُ ve يَحْسِرُ mastar ismi حُسُورٌ): Göz yoruldu ve bulanıklaştı ve donuklaştı.

حَسَرَ الشَّىْءُ : O şey açığa çıktı.

حَسَرَ الْمَاءُ : Su alçaldı ve ortadan kayboldu; suyun seviyesi azaldı ya da çekildi.

حُسِرَتِ الدَّابَّةُ : Hayvan yoruldu ya da yorgun düştü, bu sebepten olduğu yerde kaldı. (mastar ismi حَسْرٌ). 

حَسَرَ ve حَسِرَ ve اِسْتَحْسَرَ : Yoruldu, yorgun düştü, çok yoruldu ya da (hayvan) yorgunluktan yere yığıldı.

اِسْتَحْسَرَ : Yorgundu ve kendini bitkin hissetti.

اُدْعُوا اللّٰهَ وَلَا تَسْتَحْسِرُوا : Allah’a (c.c.) dua et ve bitap olma ya da kendini bitap veya yorgun hissetme.

حَسِرَ عَلَيْهِ (mastar ismi حَسْرَةٌ) : O şey için veya o şeye üzüldü; o şey için pişmanlık duydu; o şeyden ötürü üzgün, kederli ya da pişman hissetti ya da bunu gösterdi.
 حَسْرَةٌ : Üzüntü veya pişmanlık; yoğun bir matem ya da acının veya üzüntünün veya hüznün dışarı vurulması. (çoğul hali: حَسَرَاتٌ).

يَا حَسْرَتَا عَلَيْهِ : O şey için duyduğum üzüntü veya pişmanlık için vah bana.

حَسَرَهُ عَنْ شَىْءٍ : O şeyi aldı, kapladığı şeyin üzerinden onu çekip aldı.

حَسَرَتِ الْجَارِيَةُ خِمَارَهَا عَنْ وَجْهِهَا : Kız, yüzündeki örtüyü çıkardı.

حَسَرَ الدَّابَّةَ : Hayvan yoruluncaya kadar binmeye devam etti.

حَسِيرٌ : Yorgun, yorgun düşmüş ya da çok yorulmuş; bulanık, donuk ya da körelmiş ve zayıflayan görüş; birinin kaçırdığı bir şey için üzülmesi veya pişmanlık duyması veya aşırı derecede üzülmesi.

مَحْسُورٌ (ismi meful): Çıkarılmış; ötelenmiş; soyulmuş; sahip olduğu her şeyi vermiş, bu yüzden hiçbir şeyi kalmamış bir insan; yorgun düşmüş; bitap; üzülen ya da pişman olan (eş anlamlısı: حَسِير).