KÖK HARFLER:  خ ف ف

ANLAM: 

خَفَّ : (Bir şey) hafif olmak; aktif, hareketli, çabuk, çevik olmak; değişken, istikrarsız, kararsız, sebatsız veya iradesiz olmak; tedirgin, telaşlı olmak; tasasız veya neşeli olmak; (yiyecek) sindirimi kolay olmak; (kafadaki kıl, vb.) az, ince, seyrek olmak; (yağmur) azalmak; yetersiz olmak.

AÇIKLAMA:

خَفِيفٌ : “Ağır” anlamındaki ثقِيل kelimesinin mukabili olarak kullanılır, “hafif” anlamındadır.

Bazen, “tartıdaki bağlılaşıklık ve iki nesnenin birbiriyle mukayesesi” göz önünde bulundurularak kullanılır. Mesela دِرْهَمٌ خَفِيفٌ (hafif dirhem) ve دِرْهَمٌ ثَقِيلٌ (ağır dirhem) kullanımları gibi. 

İkincisi, “zamandaki bağlılaşıklık” göz önünde bulundurularak kullanılır. Mesela, aynı zaman içinde biri diğerinden daha fazla koşan atlarla ilgili söylenen فَرَسٌ خَفِيفٌ (hafif, süratli at) ve فَرَسٌ ثَقِيلٌ (ağır, yavaş at) tabirleri gibi.

Üçüncüsü: “İnsanların tatlı, hoş buldu, gördüğü şeye” خَفِيفٌ, “vahim, vücuda zararlı, ağır ya da sindirimini zor bulduğu, gördüğü şeye” de ثَقِيلٌ denir. Burada خَفِيفٌ kelimesi övgü ifade ederken ثَقِيلٌ kelimesi de yergi ifade eder. Yüce Allah’ın şu sözü buradan gelir: اَلآنَ خَفَّفَ اللّهُ عَنْكُمْ Şimdi Allah, yükünüzü hafifletti (8/66); فَلاَ يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ Bu yüzden onların azabı hafifletilmez (2/86). Ayrıca bana göre Yüce Allah’ın şu sözü de buradan gelir: حَمَلَتْ حَمْلاً خَفِيفاً Hafif bir yük yüklendi (7/189).

Dördüncüsü: “Kendisinde bir hoppalık, bî-temkinlik veya hafifmeşreplik bulunan kişiye” خَفِيفٌ, “kendisinde vakar bulunana” da ثَقِيلٌ denir. Burada ise خَفِيفٌ kelimesi yergi ifade ederken ثَقِيلٌ kelimesi de övgü ifade eder.

Beşincisi: “Ateş ve hava gibi, doğasında yukarıya meyletme özelliği olan cisimlere” خَفِيفٌ denirken, “toprak ve su gibi doğasında aşağıya meyletme özelliği olan cisimlere” de ثَقِيلٌ denir.

Fiil ve mastar olarak şu şekillerde kullanılır:

خَفَّ-يَخِفُّ : Bir nesne hafif oldu veya o hale geldi. Mastarı خَفٌّ ve خِفَّةٌ şekillerinde gelir.

خَفَّفَهُ : Bir nesneyi tahfif etti, hafif hale getirdi, hafifletti. Mastarı تَخْفِيفٌ şeklinde gelir.

تَخَفَّفَ : Giysilerini hafifletti veya hafif giyindi. Ayağına خُفٌّ giydi, geçirdi. Mastarı تَخَفُّفٌ şeklinde gelir.

اِسْتَخْفَفْتُهُ : Onu kendimle beraber hafif olmaya zorladım veya onu bedeninde ve azminde, kararlılığında hafif biri olarak buldum. Onu hafif, yeğni adettim. Onu hafifsedim, hor gördüm veya küçümsedim.

خِفُّ اْلَمَتاعِ : Hafif eşya veya hafif ev eşyası.

كَلَامٌ خَفِيفٌ عَلَى اللِّسَانِ : Dile hafif olan, söylemesi kolay söz.

Yüce Allah şöyle buyurmuştur: فَاسْتَخَفَّ قَوْمَهُ فَأَطَاعُو Bu şekilde kavmini küçümsedi. Onlar da ona boyun eğdiler (43/54). Yani “onları kendisiyle beraber hafif olmaya zorladı, sevk etti” veya “onları bedenlerinde ve azimlerinde, kararlılıklarını hafif kişiler olarak buldu”. Başka bir görüşe göre ise, “onları hoppa, bî-temkin veya hafifmeşrep kişiler olarak buldu” anlamındadır.

Şu sözüne gelince: فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوَازِينُهُ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ-وَمَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُهُ فَأُوْلَئِكَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ Kimlerin tartıları ağır gelirse onlar kurtuluşa ermişlerdir. Kimlerin de tartıları hafif kalırsa onlar kendilerini mahvetmişlerdir (23/102-103). Bu ayetlerde “salih amellerin çokluğuna ve azlığına” işaret edilmektedir. وَلاَ يَسْتَخِفَّنَّكَ Seni telaşa ve gevşekliğe düşürmesinler (30/60). Yani “kalbine, içine düşürdükleri veya ortaya attıkları şüphelerle sakın seni inancından koparmasınlar ve ayırıp uzaklaştırmasınlar”.

خَفُّوا عَنْ مَنَازِلِهِمْ : Menzillerinden, konaklarından veya evlerinden bir خِفَّةٌ (hafiflik, tezlik, sürat) içinde veya alelacele göçtüler.

خُفٌّ : Ayağa giyilen şey. İnsanın ayakkabısına, çizmesine benzetilerek “deve kuşunun tırnağı” anlamında خُفُّ النَّعَامَةِ ve “deve tabanının derisinin biriktiği yere yani bakanağa” خُفُّ الْبَعِيرِ denmiştir. (Müfredât)

DİĞER BAZI TÜREVLER:

خَفَّ (geniş zaman يَخِفُّ mastar ismi  خِفَّةٌ) : O şey veya kişi hafifti ya da o hale geldi; aktif, hareketli, çabuk, çevikti ya da o hale geldi; değişken, istikrarsız, kararsız veya sebatsız veya iradesizdi ya da o hale geldi; tedirgin, telaşlı idi ya da o hale geldi; tasasız veya neşeli idi ya da o hale geldi; o şeyin (yiyecek) sindirimi kolaydı ya da o hale geldi; o şey (kafadaki kıl, vb.) az, ince, seyrekti ya da o hale geldi; o şey (yağmur) azaldı; yetersizdi ya da o hale geldi.

خَفَّ الْمِيزَانُ : İki mizandan birinin ağırlığı hafif geldi, bu yüzden yukarı kalktı.

خَفَّفَهُ (mastar ismi  تَخْفِيفٌ) : O şeyi hafif kıldı ya da o hale getirdi.

خَفَّفَ عَنْهُ : Yükünü, ıstırabını, sıkıntısını bir nebze gidererek hafifletti ya da azalttı; onu teskin etti; onu rahatlattı.

اَلْاٰنَ خَفَّفَ اللّٰهُ عَنْكُمْ : Şimdilik, Allah (c.c.) yükünü hafifletti.

اِسْتَحَقَّهُ : O şeyi veya kişiyi hafif gördü; o şeyin taşınması veya çıkarılması ona hafif veya kolay geldi.

اِسْتَخَفَّ بِهِ : O kişiyi veya şeyi önemsiz ya da hor gördü; o kişiyi veya şeyi küçümsedi; hatasının peşinden gelmesini sağlamak adına onu sebatsızlığa veya kararsızlığa teşvik etti ya da yönlendirdi; onu telaşlandırdı ve endişelendirdi; onu sinirlendirdi ve onu sabrından ve sakinliğinden etti ve onu kararsızlığa teşvik etti.

خَفِيفٌ (çoğulu: خِفَافٌ ): Hafif; taşınması kolay; hafif yüklü; hareketli, canlı; aktif, çevik, çabuk; ( خَفِيفٌ اِلَى الْخَيْرِ : iyilik yapmaya hazır;) sözü basit veya kolay; az, ince veya seyrek (saç için kullanıldığında).

رَجُلٌ خَفِيفُ ذَاتِ الْيَدِ : Fakir bir adam.

خَفِيفُ الْقَلْبِ : İdrakı hızlı, güçlü ve keskin.

خَفِيفُ الْعَقْلِ : Cahil; zeki olmayan.

خَفِيفُ الظَّهْرِ : Birkaç çocuktan az toruna sahip.