ح س ر

KÖK HARFLER:  ح س ر

ANLAM: 

حَسَرَ : (Göz) yorulmak, bulanıklaşmak donuklaşmak. 

AÇIKLAMA:

xx

DİĞER BAZI TÜREVLER:

حَسَرَ (geniş zamanlı يَحْسُرُ ve يَحْسِرُ mastar ismi حَسْرًا ve حُسُورًا)  ve حَسِرَ (geniş zamanlı يَحْسَرُ mastar ismi حَسْرًا ve حَسْرَةً):

حَسَرَ الْبَصَرُ (geniş zamanlı يَحْسُرُ ve يَحْسِرُ mastar ismi حُسُورًا): Göz yoruldu ve bulanıklaştı ve donuklaştı.

حَسَرَ الشَّىْءُ : O şey açığa çıktı.

حَسَرَ الْمَاءُ : Su alçaldı ve ortadan kayboldu; suyun seviyesi azaldı ya da çekildi.

حُسِرَتِ الدَّابَّةُ : Hayvan yoruldu ya da yorgun düştü, bu sebepten olduğu yerde kaldı. (mastar ismi حَسْرًا). 

حَسَرَ ve حَسِرَ ve اِسْتَحْسَرَ : Yoruldu, yorgun düştü, çok yoruldu ya da (hayvan) yorgunluktan yere yığıldı.

اِسْتَحْسَرَ : Yorgundu ve kendini bitkin hissetti.

اُدْعُوا اللّٰهَ وَلَا تَسْتَحْسِرُوا : Allah’a (c.c.) dua et ve bitap olma ya da kendini bitap veya yorgun hissetme.

حَسِرَ عَلَيْهِ (mastar ismi حَسْرَةً ) : O şey için veya o şeye üzüldü; o şey için pişmanlık duydu; o şeyden ötürü üzgün, kederli ya da pişman hissetti ya da bunu gösterdi.
 حَسْرَةٌ : Üzüntü veya pişmanlık; yoğun bir matem ya da acının veya üzüntünün veya hüznün dışarı vurulması. (çoğul hali: حَسَرَاتٌ).

يَا حَسْرَتَا عَلَيْهِ : O şey için duyduğum üzüntü veya pişmanlık için vah bana.

حَسَرَهُ عَنْ شَىْءٍ : O şeyi aldı, kapladığı şeyin üzerinden onu çekip aldı.

حَسَرَتِ الْجَارِيَةُ خِمَارَهَا عَنْ وَجْهِهَا : Kız, yüzündeki örtüyü çıkardı.

حَسَرَ الدَّابَّةَ : Hayvan yoruluncaya kadar binmeye devam etti.

حَسِيرٌ : Yorgun, yorgun düşmüş ya da çok yorulmuş; bulanık, donuk ya da körelmiş ve zayıflayan görüş; birinin kaçırdığı bir şey için üzülmesi veya pişmanlık duyması veya aşırı derecede üzülmesi.

مَحْسُورٌ (ismi meful): Çıkarılmış; ötelenmiş; soyulmuş; sahip olduğu her şeyi vermiş, bu yüzden hiçbir şeyi kalmamış bir insan; yorgun düşmüş; bitap; üzülen ya da pişman olan (eş anlamlısı: حَسِير).

KUR’ÂN’DA GEÇEN TÜREVLERİ: 

Aşağıdaki tabloda Kur’ân’da geçen ve bu kökten gelen kelime türevleri, bunların gramatik adlandırılışları, Kur’ân’da kaç kere geçmiş olduğu belirtilmiş ve örnek bir ayet için, sûre/âyet numarası verilmiştir.


 Tür Adet Anlam Örnek Açıklama
اِسْتَحْسَرَ fiil-X 1 Yorgun ve bitkin hale geldi 21/19
حَسِيرٌ isim 1 Yorgun, bitkin 67/4
مَحْسُورٌ isim 1 Kesilen, yarı yolda kalan, açıkta kalan 17/29
حَسْرَةٌ isim 8 Şiddetli pişmanlık, hasret 35/8 Çoğul: حَسَرَاتٌ
حَسْرَتَى isim 1 “Yazık! Çok yazık!”  39/56 يَا حَسْرَةً

Toplam 12


BENZERLİKLER VE FARKLILIKLAR: 

Kök Harflerinin Yer Değişimi

Mahreci Benzeyen Kökler

Benzer Manada Kelimeler

  • حَاسِرٌ / حَسِىرٌ
  • حَسِيرٌ (a)
    • مَكْشُوفٌ > bak: ك ش ف
    • عَارٍ > bak: ع ر ي
    • حَاسِرٌ > bu kök
  • حَسِيرٌ (b)
    • نَادِمٌ > bak: ن د م
    • كَسِيفٌ > bak: ك س ف
    • مَحْسُورٌ > bu kök
  • حَسْرَةٌ

Zıt Manada Kelimeler

  • حَاسِرٌ / حَسِىرٌ
  • حَسْرَةٌ

AÇIKLAMA:

HEMM ve GAMM ve HÜZN ve KERB ve HASRET ve ESEF ve BESS kelimeleri arasındaki fark

( ه م م – غ م م – ح ز ن – ك ر ب – ح س ر – أ س ف – ب س س )

Hemm, “istenmeyeni ortadan kaldırma ve arzu edileni elde etme düşüncesi”dir. Onda gamm manası yoktur. Bir arkadaşa, ihtemme fî hâcetî (benim ihtiyacımı karşıla) denir. Gamm kelimesi bu anlamda kullanılmaz.

Gamm, “kalbin kendisi ile kasılıp daraldığı şey”dir. Ya gerçekleşmiş veya gerçekleşmekte olan veya gerçekleşeceği vehmedilen bir zarar sebebiyle olur. 

Hüzn, “gamm’ın yoğunlaşması ve ağırlaşması”dır. “Son derece sert ve katı arazi” anlamına gelen arzu’l hazn sözünden alınmıştır. 

Kerb, “gamm’ın göğse darlık verecek şekilde yoğunlaşması”dır. Bu nedenle çok sıcak bir gün için, yevmun kerbun (iç daraltıcı gün), yani “onda bulunanların daraldığı gün” denilir.  

Hasret, “herhangi bir faydanın yitirilmesi sebebiyle yenilenen gamm”dır. Fakat her gamm, “hasret” değildir.

Esef, “beraberinde gazap veya gayz olan hasret”tir. Âsif (esef eden), “gazap eden ve yanıp yakılan”dır.

Bess, “üzüntünün yayıldığını ve gizlenmediğini” ifade eder. Kelime, birine sırrını açıkladığında söylenen, ebsestuhû mâ ‘indî ve besestuhû (ona sırrımı açıkladım) sözünden alınmıştır. Kelimenin aslı, “dağınıklığın çokluğu”dur. Karia suresindeki mebsûs (darmadağınık) pervaneler gibi ayeti bu anlamdadır. (Farklar Sözlüğü 396) Bknz: ( ه م م – غ م م – ح ز ن – ك ر ب – أ س ف – ب س س )

TÜRKÇEYE GEÇEN KELİMELER: 

Aşağıdaki tabloda bu kökten Türkçeye geçmiş olan kelimeler, bunların Arapça yazılışları, Türkçe anlamları verilmiştir. Bu kelimelerin bazılarına günümüz Türkçesinde pek rastlanmaz. Daha çok Osmanlıca metinlerde görülmektedir.

Hasret حَسـرٓة 1: Özlem  2: Ele geçirilemeyen veya elden kaçırılan bir nimete veya kıymetli şeye üzülüp yanmak. 3: İç çekme, inleme, üzüntü, iç sıkıntısı, keder, zahmet, eseflenme, özleyiş.
Hasîr حَسِير Hasret çeken. Yorgun. Feri gitmiş, donuklaşmış göz.
Hâsir حَاسِر Kendini koruyamayan. Silahsız. Hasret çeken. Meramına nail olamayan. Yorgun. Çoğul: Hussâr
Mahsûr مَحْسُور Fersiz göz. Yorulmuş.
Tahsîr تَحْسِير Hasret bırakma, bırakılma. Hasret etme, edilme.
Muhasser مُحَسَّر Hasret kalmış, tahsir olunmuş.
Tahassür تَحَسُّر Kavuşmak istenen şey veya kimse için üzülme, özlem.
Mütehassir مُتَحَسِّر Hasret çeken, özleyen.

ÂYETLER:

DİKKAT! İncelediğimiz kökten gelen kelimeleri, Kur’an-ı Kerim’deki yerlerinde, yakın çevresindeki kelimelerle ilişkilerini gösterecek şekilde listeliyoruz. Uzun ayetlerin sadece bir bölümünü ele aldık. Bazı ayetlerin sadece bir kısmını gördüğümüz için, ayetler hakkında yanlış bir hüküm verilmemesi gerekir. Tamamını ele aldığımız ayetlerin meallerinin sonuna bir yıldız (*) işareti konmuştur.

اِسْتَحْسَرَ : Fiil-X.

21:19 وَمَنْ عِنْدَهُ لَا يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَلَا يَسْتَحْسِرُونَ
Diyanet Meali: Göklerde ve yerde kim varsa hep O’nundur. O’nun katındakiler, ne O’na ibadetten çekinir (ve büyüklenir) ne de yorgunluk (ve bıkkınlık) duyarlar.

حَسِيرٌ : İsim. 

67:4 ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ كَرَّتَيْنِ يَنْقَلِبْ إِلَيْكَ الْبَصَرُ خَاسِئًا وَهُوَ حَسِيرٌ
Diyanet Meali: Sonra tekrar tekrar bak; bakışların (aradığı çatlak ve düzensizliği bulamayıp) âciz ve bitkin hâlde sana dönecektir. *

مَحْسُورٌ : İsim. İsm-i Mef’ûl.

17:29 وَلَا تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَحْسُورًا
Diyanet Meali: Büsbütün eli açık da olma. Sonra kınanır ve çaresiz kalırsın.

حَسْرَةٌ : İsim. Çoğulu: حَسَرَاتٌ

2:167 كَذَٰلِكَ يُرِيهِمُ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ حَسَرَاتٍ عَلَيْهِمْ
Diyanet Meali: Böylece Allah, onlara işledikleri fiilleri pişmanlık kaynağı olarak gösterir. 
3:156 لَوْ كَانُوا عِنْدَنَا مَا مَاتُوا وَمَا قُتِلُوا لِيَجْعَلَ اللَّهُ ذَٰلِكَ حَسْرَةً فِي قُلُوبِهِمْ
Diyanet Meali: “Onlar bizim yanımızda olsalardı, ölmezlerdi ve öldürülmezlerdi” (diyen inkârcılar gibi olmayın). Allah, bunu (bu düşünceyi) onların kalplerine bir hasret (yarası) olarak koydu. 
6:31 حَتَّىٰ إِذَا جَاءَتْهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً قَالُوا يَا حَسْرَتَنَا عَلَىٰ مَا فَرَّطْنَا فِيهَا
Diyanet Meali: Nihayet onlara ansızın o saat (kıyamet) gelip çatınca, “Hayatta yaptığımız kusurlardan ötürü vay hâlimize!” diyecekler. 
8:36 فَسَيُنْفِقُونَهَا ثُمَّ تَكُونُ عَلَيْهِمْ حَسْرَةً ثُمَّ يُغْلَبُونَ
Diyanet Meali: (Şüphe yok ki, inkâr edenler mallarını Allah yolundan alıkoymak için) harcayacaklardır. Sonra bu mallar onlara bir iç acısı olacak, sonra da yenilgiye uğrayacaklardır. 
19:39 وَأَنْذِرْهُمْ يَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِيَ الْأَمْرُ
Diyanet Meali: Onları, işin bitirileceği o pişmanlık günüyle uyar.
35:8 فَلَا تَذْهَبْ نَفْسُكَ عَلَيْهِمْ حَسَرَاتٍ
Diyanet Meali: Onlar için duyduğun üzüntüler yüzünden kendini helâk etme! 
36:30 يَا حَسْرَةً عَلَى الْعِبَادِ مَا يَأْتِيهِمْ مِنْ رَسُولٍ إِلَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُونَ
Diyanet Meali: Yazık o kullara! Kendilerine bir peygamber gelmezdi ki, onunla alay ediyor olmasınlar. *
69:50 وَإِنَّهُ لَحَسْرَةٌ عَلَى الْكَافِرِينَ
Diyanet Meali: Şüphesiz Kur’an, kâfirler için mutlaka bir pişmanlık sebebidir. *

حَسْرَتَى : İsim. 

39:56 أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يَا حَسْرَتَا عَلَىٰ مَا فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ
Diyanet Meali: Kişi, “Allah’ın yanında, işlediğim kusurlardan dolayı vay hâlime!” demesin.