ح ج ب

KÖK HARFLER:  ح ج ب

ANLAM: 

حَجَبَ : Bir şeye engel olmak, mani olmak, bir şeyi mahrum bırakmak. 

AÇIKLAMA:

حَجْبٌ ve حِجَابٌ : Bir şeye ulaşmasına mani olmak, engel olmak. Fiili olarak “Ona ulaşmasına mani oldu, engel oldu” anlamında حَجَبَهُ şeklinde kullanılır. Bu fiilin mastarı حَجْبٌ şeklinde gelir. 

حِجَابُ اْلجَوْفِ : Kalbe ulaşmasına mani olan, engel olan şey, diyafram.

Yüce Allah’ın şu sözüne gelince: وَبَيْنَهُمَا حِجَابٌ İki taraf arasında bir set vardır (7/46). Burada kastettiği birbirlerini görmeyi engelleyecek bir hicâb değildir. Bilakis burada yalnızca, cennetliklerin tattığı lezzetin cehennemliklere, cehennemliklerin çektiği eziyetin de cennetliklere ulaşmasını engelleyecek bir hicâbı kast etmektedir. Bu bakımdan şu sözüne benzer: فَضُرِبَ بَيْنَهُم بِسُورٍ لهُ بَابٌ بَاطِنُهُ فِيهِ الرَّحْمَةُ وَظَاهِرُهُ مِنْ قِبَلِهِ الْعَذَابُ Bu sırada aralarına kapısı olan bir duvar çekilir. Bu duvarın gerisinde rahmet ve dış tarafında azap vardır (57/Hadîd 13). 

Yüce Allah şöyle buyurmuştur: وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أن يُكَلِّمَهُ اللهُ إِلاَّ وَحْياً أوْ مِنْ وَرَاء حِجَابٍ Allah bir insanla ancak vahiy yoluyla veya perde, hicâb arkasından konuşur (42/51). Yani “Konuştuğu ve vahyi ulaştırdı kimsenin kendisini göremeyeceği bir yerden…”

Şu sözüne gelince: حَتَّى تَوَارَتْ بِالْحِجَابِ …koşup perde arkasından kayboldular (38/Sâd 32). Burada “batarak gözlerden saklanan, gizlenen güneşi” kastetmektedir. 

حَاجِبٌ (hâcib): Sultanın yanına girilmesine mani olan, engel olan kişi, perdedar ya da mabeyinci. 

“Her iki kaşa” حَاجِبَانِ denmesinin nedeni, gelebilecek zararlı şeyleri engellemede, defetmede gözler için birer hâcib gibi olmalarıdır. 

حَاجِبُ الشَّمْسِ : Gündüzün başları, yani ufkun güneşin ilk ışıklarıyla kızardığı tan vakti. Güneşin kenarı veya ucu ya da doğmaya başladığında tekerinin ilk başta görünen üst kenarı. Böyle adlandırılmasının nedeni hâcibin sultandan önce gelişi gibi güneşten önce gelmesidir.

Yüce Allah’ın şu sözüne gelince: كَلا إِنَّهُمْ عَنْ ربِّهِمْ يَوْمَئِذٍ لَمَحْجُوبُونَ Hayır. Şüphesiz onlar o gün, Rabblerinden hicâbda kalacaklardır (83/15). Burada فَضُرِبَ بَيْنَهُم بِسُورٍ …derken aralarına bir sûr çekilmiştir (57/13) sözünde de işaret edilen “nurun onlardan men edileceğine” işaret edilmektedir. (Müfredât)

DİĞER BAZI TÜREVLER:

حَجَبَ (geniş zaman يَحْجُبُ mastar ismi حَجْبٌ ve حِجَابٌ):

حَجَبَهُ : O kişi veya şey, o kişi veya şeye engel oldu, mani oldu, mahrum bıraktı.

حَجَبَ بَيْنَهُمَا : O iki şeyin arasına girdi.

حَجَبَ صَدْرُهُ : Göğsü daraldı.

فُلَانٌ يَحْجُبُ لِلْاَمِيرِ : Böyle biri hükümdarın kapıcılığını yapar.

حِجَابٌ : Engel olan, mani olan ya da mahrum bırakan şey; bir örtü veya perde; iki şeyin arasına giren şey; bir bölme, bir set, duvar, yazılı bir muska ya da nazarlık; ufuk.

قَعَدَ فِى ظِلِّ الْحِجَابِ : Dağın gölgesinde oturdu; güneş ışığı veya güneşin bir yanı veya parçası.

مَحْجُوبٌ : Gizlenmiş; mahrum bırakılmış; tecrit edilmiş; kör.

هُوَ مَحْجُوبٌ عَنِ الْخَيْرِ : İyilikten mahrumdur.

KUR’ÂN’DA GEÇEN TÜREVLERİ: 

Aşağıdaki tabloda Kur’ân’da geçen ve bu kökten gelen kelime türevleri, bunların gramatik adlandırılışları, Kur’ân’da kaç kere geçmiş olduğu belirtilmiş ve örnek bir ayet için, sûre/âyet numarası verilmiştir.


 Tür Adet Anlam Örnek
حِجَابٌ isim 7 Hissi veya manevi örtü, perde 42/51
مَحْجُوبٌ isim 1 Mahcup, men edilmiş, örtülmüş 83/15

Toplam 8

BENZERLİKLER VE FARKLILIKLAR: 

Benzer Manada Kelimeler

Zıt Manada Kelimeler

TÜRKÇEYE GEÇEN KELİMELER: 

Aşağıdaki tabloda bu kökten Türkçeye geçmiş olan kelimeler, bunların Arapça yazılışları, Türkçe anlamları verilmiştir. Bu kelimelerin bazılarına günümüz Türkçesinde pek rastlanmaz. Daha çok Osmanlıca metinlerde görülmektedir.

Hacb حَجْب Men’etme. Mahrum etme.
Hâcib حَاجِب 1: Birinin bir yere gitmesine engel olan.  2: Kapıcı. 3: Perde. Çoğul: Hüccâb
Hacîb حَجِيب Kapıcı, perdedâr, vezirler, âmirler. Çoğul: Hacebe
Hicâb حِجَاب 1: Utanma, sıkılma. 2: Perde. Örtü. Hâil. Çoğul: Hücub
Hicâbî حِجَابِي 1: Utanmayla ilgili. 2: Perde, zar ile ilgili.
Hicâbet حِجَابَة Kapıcılık. Perdecilik.
Mahcûb مَحْجُوب Utanan. Utangaç.
İhticâb اِحْتِجَاب Örtünme. Saklanma. Gizlenme. Perdelenme.
Muhtecib مُحْتَجِب Hicablanmış. Perdeli. Örtülü. Örtülmüş. Saklanan. Gizlenen.

ÂYETLER:

DİKKAT! İncelediğimiz kökten gelen kelimeleri, Kur’an-ı Kerim’deki yerlerinde, yakın çevresindeki kelimelerle ilişkilerini gösterecek şekilde listeliyoruz. Uzun ayetlerin sadece bir bölümünü ele aldık. Bazı ayetlerin sadece bir kısmını gördüğümüz için, ayetler hakkında yanlış bir hüküm verilmemesi gerekir. Tamamını ele aldığımız ayetlerin meallerinin sonuna bir yıldız (*) işareti konmuştur.

حِجَابٌ : İsim.

7:46 وَبَيْنَهُمَا حِجَابٌ وَعَلَى الْأَعْرَافِ رِجَالٌ يَعْرِفُونَ كُلًّا بِسِيمَاهُمْ
Diyanet Meali: İkisi (cennet ve cehennem) arasında bir sur , A’râf  üzerinde de birtakım adamlar vardır. Cennet ve cehennemliklerin hepsini simalarından tanımaktadırlar. 
17:45 جَعَلْنَا بَيْنَكَ وَبَيْنَ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجَابًا مَسْتُورًا
Diyanet Meali: (Kur’an okuduğunda) seninle ahirete inanmayanların arasına gizli bir perde çekeriz.
19:17 فَاتَّخَذَتْ مِنْ دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَيْهَا رُوحَنَا
Diyanet Meali: (Meryem a.s.) onlarla arasında bir perde germişti. Biz, ona Cebrail’i göndermiştik..
33:53 وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ
Diyanet Meali: Peygamberin hanımlarından bir şey istediğiniz zaman perde arkasından isteyin. 
38:32 فَقَالَ إِنِّي أَحْبَبْتُ حُبَّ الْخَيْرِ عَنْ ذِكْرِ رَبِّي حَتَّىٰ تَوَارَتْ بِالْحِجَابِ
Diyanet Meali: Süleyman, “Gerçekten ben malı, Rabbimi anmamı sağladığından dolayı çok severim” dedi. Nihayet gözden kaybolup gittikleri zaman…*
41:5 وَمِنْ بَيْنِنَا وَبَيْنِكَ حِجَابٌ فَاعْمَلْ إِنَّنَا عَامِلُونَ
Diyanet Meali: “Seninle bizim aramızda da bir perde vardır. O hâlde sen (istediğini) yap, şüphesiz biz de (istediğimizi) yapacağız.”
42:51 وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْيًا أَوْ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ
Diyanet Meali: Allah, bir insanla ancak vahiy yoluyla, yahut perde arkasından konuşur. 

مَحْجُوبُونَ : İsim. İsm-i Mef’ûl. Kurallı Erkek Çoğul. Tekili: مَحْجُوبٌ

83:15 كَلَّا إِنَّهُمْ عَنْ رَبِّهِمْ يَوْمَئِذٍ لَمَحْجُوبُونَ
Diyanet Meali: Hayır, şüphesiz onlar, kıyamet günü Rablerini görmekten mahrum bırakılacaklardır. *