KÖK HARFLER:  ب ل و

ANLAM: 

بَلَا : (Allah (c.c.)) bir kimseyi denemek, sınamak veya imtihan etmek.

AÇIKLAMA:

Bazı kaynaklar (ب ل و) ve (ب ل ي) maddelerini tek bir madde altında incelemişlerdir. (ب ل ي) köküne ait olacak şekilde, Müfredat şu açıklamayı yapmıştır: 

“Elbise ya da bez parçası yıprandı veya eskidi” anlamında بَلَي الثَّوْبُ denir. Bu fiilin mastarı بِلًى ve بَلاَءٌ şekillerinde gelir. Bundan hareketle yolculuk yapan bir kimseyle ilgili “yolculuğun yıprattığı veya harap ettiği dişi-erkek deve ya da kişi” için بَلَوَ سَفَرٌ ve بَلِيَ سَفَرٌ denmiştir.

(ب ل و) kökünün (ب ل ي) köküyle aynı olduğunu düşündüğü için, aşağıdaki (ب ل و) köküne ait açıklamarla devam etmiştir.

Aslında bu durumda (ب ل و) kökünde geçen kelimeler aslında (ب ل ي) maddesindeki kökten türemiş gibidir.

بَلَوْتُهُ : Onu denedim, test ettim. Burada sanki, kendisini çokça denememden, test etmemden dolayı onu yıprattığım, eskittiğim söylenmek istenir. Yunus Suresi 30. ayet şu şekilde de okunmuştur: هُنَالِكَ تَبْلُو كُلُّ نَفْسٍ مَا أَسْلَفَتْ İşte orada herkes geçmişteki her davranışının yararını ve zararını somut olarak görür (10/30). Yani “işlediği amelinin hakikatini öğrenecektir”. Bundan dolayı falan kişiden haberdar oldum, onun hakkında bilgi sahibi oldum anlamında بَلَوْتُ فُلاَناً denir. 

Cismi yıprattığından dolayı “üzüntü, keder” بَلاَء olarak adlandırılmıştır. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: وَفِي ذَلِكُم بَلاءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظِيمٌ . Bunda, sizin için Rabbinizden gelen çok büyük bir imtihan vardı (2/49); وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوف Muhakkak ki, sizi biraz korku ile deneyeceğiz, imtihan edeceğiz (2/155); إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْبَلاء الْمُبِينُ Bu, gerçekten apaçık bir imtihandı (37/106).

Şu gerçeklerden hareketle “teklif, külfetli bir işi yükleme ve ya da yükümlü kılma” بَلاَء olarak adlandırılmıştır: 

Birincisi: Tekliflerinin tümü bedenler için birer meşakkattir. Bundan dolayı bir بَلاَء haline gelmiştir. 

İkincisi: Her biri birer denemedir. Bundan dolayı Yüce Allah şöyle buyurmuştur: … وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجَاهِدِينَ مِنْكُمْ وَالصَّابِرِينَ Andolsun ki içinizden cihad edenlerle sabredenleri belirleyinceye kadar sizi deneyeceğiz (47/31).

Üçüncüsü: Yüce Allah kullarını bazen, şükretsinler diye sevinç kaynağı şeylerle, bazen de sabretsinler diye sıkıntı kaynağı şeylerle dener. Böylece hem lütuf, ihsan hem de sıkıntı, dert (مِنْحَة ve مِحْنَة) bir بَلاَء haline gelmiştir. Bundan dolayı sıkıntı, dert sabrı gerektirirken lütuf, ihsan da şükrü gerektirir. 

Sabrın hakkını vermek, şükrün hakkını vermekten daha kolay olduğundan dolayı ihsan, lütuf bu iki بَلاَء nın (sınamanın) en büyüğü, en zoru haline gelmiştir. 

Bu bakışı bu bakış açısından hareketle Hazreti Ömer (r.a.) şöyle demiştir: بُلِينَا بِالضَّرَّاءِ فَصَبَرْنَا وَبُلِينَا بِالسَّرَّاءِ فَلَمْ نَصْبِرْ : Biz zorluklarla denendik ve sabrettik, sonra nimetlerle denendik, fakat sabredemedik.

Yine bu nedenle müminlerin emiri Hazreti Ali (r.a.) şöyle demiştir: مَنْ وُسِعَ عَلَيْهِ دُنْيَاهُ فَلَمْ يَعْلَمْ أَنَّهُ قَدْ مُكِرَ بِهِ فَهُوَ مَخْدُوعٌ عَنْ عَقْلِهِ : “Her kime dünyası geniş kalınmış da o hala kendisinin bununla kandırılıp asıl maksadından uzaklaştırıldığını öğrenememiş, anlamamışsa kendi aklıyla aldanmıştır.” 

Yüce Allah şöyle buyurmuştur: وَنَبْلُوكُم بِالشَّرِّ وَالْخَيْرِ فِتْنَةً Nasıl davranacağınızı görelim diye sizi hem kötülükle ve hem de iyilikle sınavdan geçiririz (21/35); وَلِيُبْلِيَ الْمُؤْمِنِينَ مِنْهُ بَلاءً حَسَناً Mü’minleri güzel bir sınavdan geçirmek için bunu böyle yaptı (8/17). 

Şu sözüne gelince, وَفِي ذَلِكُم بَلاءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظِيمٌ Bunda, sizin için Rabbinizden gelen çok büyük bir imtihan vardı (2/49), bu sözü her iki noktaya, her iki deneme şekline de racidir. Hem يُذَبِّحُونَ أَبْنَاءَكُمْ وَيَسْتَحْيُونَ نِسَاءَكُمْ Oğullarınızı boğazlıyorlar ve kızlarınızı diri tutmak istiyorlardı (2/49) sözünde zikr edilen derde, sıkıntıya, hem de onların kurtulmalarını sağlayan lütfa, ihsana. Aynı şekilde, وَآتَيْنَاهُم مِنَ اْلأَيَاتِ مَا فِيهِ بَلاَءٌ مُبِينٌ Onlara, içinde açık bir imtihan bulunan âyetler verdik (44/33) sözünde de her iki noktaya racidir. 

Nitekim benzer bir şekilde Yüce Allah kitabını şöyle vasf etmiştir: قُلْ هُوَ لِلَّذِينَ آمَنُوا هُدًى وَشِفَاءٌ وَالَّذِين لاَ يُؤْمِنُونَ فِي آذَانِهِمْ وَقْرٌ وَهُوَ عَلَيْهِمْ عَمًى De ki: O mü’minler için doğru yolu gösteren bir hidâyet rehberi ve şifadır. İnanmayanlara gelince, onların kulaklarında bir ağırlık vardır ve Kur’ân, onlara bir körlüktür (41/44)

“Filan kişi şöyle bir şeyi denedi, imtihan etti ya da sınadı” anlamında اِبْتَلَى فُلاَنٌ كَذَا ve بَلاَهُ dendiğinde bu, şu iki hususu kapsar: 

Birincisi: Onun durumu hakkında bilgilenmeye, durumunu öğrenmeye çalışma ve onunla ilgili bilinmeyen noktalara vakıf olma. 

İkincisi: onun cevdetinin; iyiliğinin ve redâetinin; kötülüğünün ya da bozukluğunun ortaya çıkması. 

Bazen bununla her iki husus birlikte kastedilir. Bazen de yalnızca bir tanesi kastedilir. Bu itibarla Yüce Allah’la ilgili بَلاَ كَذَا ve إِبْتِلَاءٌ dendiğinde, bununla yalnızca “Onun cevdetinin; iyiliğinin ve redâetinin; kötülüğünün ya da bozukluğunun ortaya çıkması” kastedilir. Yoksa bununla “Onun durumu hakkında bilgilenmeye, durumunu öğrenmeye çalışma ve onunla ilgili bilinmeyen noktalara vakıf olma” gibi bir şey kastedilmez. Çünkü gaybleri bilen Allah’dır. 

Yüce Allah’ın şu sözünde de bu çerçevededir: وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ Hani Rabbi, İbrahim’i birtakım emirler ile denemiş, o da onları yerine getirmişti (2/124).

Bir kimseye, “kendisini sınamak maksadıyla yemin etmesi teklif edildiğinde” أَبْلَيْتُ فُلاَناً يَمِيناً denir.

DİĞER BAZI TÜREVLER:

بَلَا (geniş zaman يَبْلُو mastar isim بَلَاءٌ ve بَلِيَّةٌ ve بَلْوٌ):

بَلَاهُ (ayrıca buradaki şekilde: اَبْلَاهُ ve اِبْتَلَاهُ) : (Allah (c.c.)) onu denedi, sınadı veya imtihan etti بِخَيْرٍ (nimetle) veya بِشَرٍّ (musibetle); ona ıstırap verdi.

بَلَاهُ : Onu biliyordu veya ondan haberdar edilmişti.

بَلَوْتُهُ : Onu denedim, sınadım veya imtihan ettim; onu sezdim.

اَبْلَاهُ : Ona yemin ettirdi, ona yemin etti; onu haberdar etti ya da bilgilendirdi; onu açığa çıkardı; onu meydana çıkardı.

اِبْتَلَاهُ : Denedi, test etti veya sınadı; ondan bilgi veya havadisleri sordu ya da istedi; rica etti ve bilgisi var mı diye sordu; onu arzuladı; onu istedi; onu seçti, onu atadı.

مُبْتَلِى : Deneyen, imtihan eden. 

بَلَاءٌ ( çoğul hali بَلَايَا veya بَلِيَّةٌ) : İmtihan; test; bir kişinin mizacının denendiği ve test edildiği felaket; deneme eylemi; vücudu yorduğundan dolayı keder; güç veya sıkıntılı bir şeyin zahmeti; iyilik veya nimet.