خ ت م

KÖK HARFLER:  خ ت م

ANLAM: 

خَتَمَ : Birşeyi mühürlemek, damgalamak; mühür basmak ya da damga basmak ya da o şeyin üzerine mühür vurmak.

AÇIKLAMA:

xx

DİĞER BAZI TÜREVLER:

خَتَمَ (geniş zamanlı يَخْتِمُ mastar ismi  خَتْمٌ ve خِتَامٌ):

خَتَمَ الشَّىْءَ اَوْ خَتَمَ عَلَيْهِ : O şeyi mühürledi, damgaladı, mühür ya da damga bastı, o şeyin üzerine mühür vurdu.

خَتَمَ الشَّىْءَ : O şeyin sonuna vardı.

خَتْمٌ ve طَبْعٌ bir şeyin damga ve mühürün gravürü ile üzerine damga/mühür vurulması manasına gelmektedir.

خَتْمٌ sözcüğünün temel anlamı, bir şeyin üzerini kapatmaktır. Aynı zamanda sözcük, bir mühür vasıtasıyla bir yazının içeriğinde bulunanın korunması manasına da gelmektedir.

خَتَمَ عَلَيْكَ بَابَهُ : Kapısını sana karşı mühürledi, yani senden uzak durdu ya da sakındı.

خَتَمَ لَكَ بَابَهُ : Kapısını senin uğruna mühürledi, yani seni diğerlerine tercih etti.

خَتَمَ عَلَى قَلْبِهِ : (Allah) onun kalbini mühürledi, yani onun kalbini veya zihnini anlamayacağı hale getirdi.

خَاتَمٌ ve خَاتِمٌ ve خَتْمٌ neredeyse eşanlamlıdırlar.

خَاتَمٌ bir mühür yüzüğü; bir mühür veya damga veya bir nişan; bir şeyin sonu, bir şeyin sonuncusu ya da kayıp parçası, sonucu ve neticesi anlamına da gelmektedir.

اِنَّمَا الْاَعْمَالُ بِخَوَاتِيمِهَا : Eylemler sonuçlarıyla yargılanır.

خَاتَمٌ şu manalara da gelmektedir: en iyi ve en mükemmel; ziynet veya takı; boynun arkasındaki çukur.

خِتَامٌ (mastar ismi ): Ekilmiş bir alanın ilk sulanması; bir kişinin bir şeyin üzerine mühür veya damga vururken kullandığı kil; kızlık zarı, bekaretin mührü olarak; bir vadinin en uç kısmı; bir insan topluluğunun sonuncusu; karışım; sonuç; nihai veya son içim. 

زُفَّتْ اِلَيْكَ بِخِتَامِهَا : Bekaret mührüyle sana bir gelin olarak verilmişti.

خَاتَمٌ ve خَاتِمٌ ; içilen herhangi bir şeyin son kısmı.

خِتَامُهُ مِسْكٌ : Onun sonu misktir; onun sonu mis gibi bir kokudur; son içimi mis bir koku bırakır. (83:26).

مَخْتُومٌ : Mühürlü ya da damgalı.

رَحِيقٌ مَخْتُومٌ : Mühürlü içecek (83:25).

KUR’ÂN’DA GEÇEN TÜREVLERİ: 

Aşağıdaki tabloda Kur’ân’da geçen ve bu kökten gelen kelime türevleri, bunların gramatik adlandırılışları, Kur’ân’da kaç kere geçmiş olduğu belirtilmiş ve örnek bir ayet için, sûre/âyet numarası verilmiştir.


Tür Adet Anlam Örnek
خَتَمَ fiil-I 5 Bitirdi, mühürledi, damga bastı 45/23
مَخْتُومٌ isim 1 Bitirilen, mühürlenen, damga basılan 83/25
خِتَامٌ isim 1 Nihayet, son, mühür 83/26
خَاتَمٌ isim 1 Mühür, yüzük 33/40

Toplam 8

BENZERLİKLER VE FARKLILIKLAR: 

Mahreci Benzeyen Kökler

  • ح ت م
  • ح ط م

Benzer Manada Kelimeler

  • خَتَمَ
    • أَتَمَّ > bak: ت م م
    • أَنْهَى > bak: ن ه ي
    • أَنْجَزَ
  • خِتَامٌ
    • آخِرٌ > bak: أ خ ر
    • نِهَايَةٌ > bak: ن ه ي
    • مُنْتَهًى > bak: ن ه ي
    • خَاتِمَةٌ > bu kök
  • خَاتِمَةٌ
    • نِهَايَةٌ > bak: ن ه ي
    • اِنْتِهَاءٌ > bak: ن ه ي
    • آخِرٌ > bak: أ خ ر
    • خِتَامٌ > bu kök

Zıt Manada Kelimeler

TÜRKÇEYE GEÇEN KELİMELER: 

Aşağıdaki tabloda bu kökten Türkçeye geçmiş olan kelimeler, bunların Arapça yazılışları, Türkçe anlamları verilmiştir. Bu kelimelerin bazılarına günümüz Türkçesinde pek rastlanmaz. Daha çok Osmanlıca metinlerde görülmektedir.

Hatm (Hatim) خَتْم Hitâma erdirme, bitirme. Müürleme. Kur’an’ın tamamını okuma.
Hâtim خَاتِم Sona erdiren, bitiren. Mühürleyen, mühürleyici.
Hâtime خَاتِمَة 1: Son, sonuç. 2: Son deyiş.  Hüsn-ü Hâtime
Hatem خَتَم Son. Bitirmek. 
Hâtem خَاتَم Mühür. Son. en son, sonuncu. Hâtemü’l Enbiyâ
Hatme خَتْمَة Baştan aşağı (bütün Kur’an-ı Kerim’i) okuyup bitirmek.
Çoğul: Hatemât
Hâtemî خَاتَمِي 1: Mühürle ilgili olan. 2: Mühür yapan.
Hitâm خِتَام Sona erme, son, bitim. Bitme, tükenme. Birşeye mühür basmak.
Mahtûm مَخْتُوم Mühürlenmiş. Damgalanmış.
Tahtîm تَخْتِيم Mühürleme. Mühür basma.
Tahattüm تَخَتُّم  Hatem, yüzük takınmak.
İhtitâm اِخْتِتَام Hitâm bulma, bitme, sona erme.

ÂYETLER:

DİKKAT! İncelediğimiz kökten gelen kelimeleri, Kur’an-ı Kerim’deki yerlerinde, yakın çevresindeki kelimelerle ilişkilerini gösterecek şekilde listeliyoruz. Uzun ayetlerin sadece bir bölümünü ele aldık. Bazı ayetlerin sadece bir kısmını gördüğümüz için, ayetler hakkında yanlış bir hüküm verilmemesi gerekir. Tamamını ele aldığımız ayetlerin meallerinin sonuna bir yıldız (*) işareti konmuştur.

خَتَمَ : Fiil-I.

2:7 خَتَمَ اللَّهُ عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ وَعَلَىٰ سَمْعِهِمْ وَعَلَىٰ أَبْصَارِهِمْ غِشَاوَةٌ
Diyanet Meali: Allah, onların kalplerini ve kulaklarını mühürlemiştir. Gözleri üzerinde de bir perde vardır. 
6:46 قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَخَذَ اللَّهُ سَمْعَكُمْ وَأَبْصَارَكُمْ وَخَتَمَ عَلَىٰ قُلُوبِكُمْ مَنْ إِلَٰهٌ غَيْرُ اللَّهِ يَأْتِيكُمْ بِهِ
Diyanet Meali: De ki: “Ne dersiniz, eğer Allah sizin kulağınızı ve gözlerinizi alır,  kalplerinizi de mühürlerse, Allah’tan başka onu size (geri) getirecek ilâh kimmiş?”
36:65 الْيَوْمَ نَخْتِمُ عَلَىٰ أَفْوَاهِهِمْ وَتُكَلِّمُنَا أَيْدِيهِمْ
Diyanet Meali: O gün biz onların ağızlarını mühürleriz. Elleri bize konuşur.
42:24 أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَىٰ عَلَى اللَّهِ كَذِبًا فَإِنْ يَشَإِ اللَّهُ يَخْتِمْ عَلَىٰ قَلْبِكَ
Diyanet Meali: Yoksa “Yalan uydurup Allah’a iftira etti” mi diyorlar. Eğer Allah dilerse senin kalbini mühürler. 
45:23 أَفَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَٰهَهُ هَوَاهُ وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَىٰ عِلْمٍ وَخَتَمَ عَلَىٰ سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ
Diyanet Meali: Nefsinin arzusunu ilâh edinen, Allah’ın; (hâlini) bildiği için saptırdığı ve kulağını ve kalbini mühürlediği kimseyi gördün mü?

مَخْتُومٌ : İsim. İsm-i Mef’ûl.

83:25 يُسْقَوْنَ مِنْ رَحِيقٍ مَخْتُومٍ
Diyanet Meali: Onlara, mühürlü (el değmemiş) saf bir içecekten içirilir. *

خِتَامٌ : İsim. 

83:26 خِتَامُهُ مِسْكٌ وَفِي ذَٰلِكَ فَلْيَتَنَافَسِ الْمُتَنَافِسُونَ
Diyanet Meali: Onun (içiminin) sonu bir misktir (ağızda misk gibi koku bırakır). İşte yarışanlar, bunun için yarışsınlar. *

خَاتَمٌ : İsim. 

33:40مَا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ رِجَالِكُمْ وَلَٰكِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ
Diyanet Meali:Muhammed, sizin erkeklerinizden hiçbirinin babası değildir. Fakat o, Allah’ın Resûlü ve nebîlerin sonuncusudur.