KÖK HARFLER:  خ ت م

ANLAM: 

خَتَمَ : Birşeyi mühürlemek, damgalamak; mühür basmak ya da damga basmak ya da o şeyin üzerine mühür vurmak.

AÇIKLAMA:

خَتْمٌ ve طبْعٌ kelimeleri iki şekilde kullanılır: 

1. خَتَمَ ve طَبَعَ fiillerinin mastarı olarak kullanılırlar. Bu durumda “mühür (خَاتَمٌ) ve damganın (طَابَعٌ) nakşı ile bir nesneye tesir etmek” anlamı taşırlar. 
2. “Bu nakşın sonucunda ortaya çıkan, elde edilen eser iz” anlamına gelirler. Bu ise mecaz olarak, 

1. Bazen, “kitapların ve kapıların mühürlenmesi sonucunda ortaya çıkan menetme, engelleme veya koruma” göz önünde bulundurularak “birini bir şeyden korumak, emniyet altına almak ve ondan menetmek” anlamında kullanılmıştır. Mesela: خَتَمَ اللّهُ عَلَى قُلُوبِهمْ Allah onların kalplerini mühürlemiştir (2/7); وَخَتَمَ عَلَى سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ Kulağını ve kalbini mühürlediği… (45/23). 
2. Bazen, “ortaya çıkan, elde edilen nakış” göz önünde bulundurularak, “bir nesneden bir eser iz elde etmek, üretmek” anlamında kullanılmıştır. 
3. Bazen de buradaki “bir şeyin sonuna erişme, ulaşma” anlamı göz önünde bulundurulur. Mesela, buradan hareketle “Kur’an’ın sonuna ulaştım” anlamında خَتَمْتُ اْلقُرْآنَ ( Kur’an’ı hatmettim) denmiştir. Yüce Allah’ın şu sözlerine gelince: خَتَمَ اللّهُ عَلَى قُلُوبِهمْ Allah onların kalplerini mühürlemiştir (2/7); قُلْ أَرَأيْتُمْ إِنْ أخَذَ اللّهُ سَمْعَكُمْ وَأبْصَارَكُمْ وَخَتَمَ عَلَى قُلُوبِكُم De ki, Eğer Allah kulaklarını sağır, gözlerini kör etse ve kalplerinize mühür vursa… (6/46). Bu ayetlerde Yüce Allah’ın bir sünnetine işaret edilmektedir. Şöyle ki: Bir insan, batıl bir inançta ya da bir yasağı işlemede en son sınıra ulaştıysa, hiçbir şekilde hakka yüzünü dönmez veya kulak vermez ki bu o kişide kendisini günahları hoş görüp yadırgamamaya alıştıracak bir heyetin, biçimin ortaya çıkmasına neden olur. Böylece onun kalbi sanki bununla mühürlenmiş olur. Bu çerçevede Yüce Allah şöyle buyurmuştur: أُولَـئِكَ الَّذِينَ طَبَعَ اللّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ وَسَمْعِهِمْ وَأَبْصَارِهِمْ Bunlar var ya; Allah onların kalplerini, kulaklarını, gözlerini mühürlemiştir (16/108). Yüce Allah’ın وَلاَ تُطِعْ مَنْ أغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَنْ ذِكْرِنَا Adımızı anmayı kalbine unutturduğumuz kimselerin arzularına uyma (18/28) sözündeki “gafil bırakma, kalbini, içine iman yazılmamış bir şekilde bırakma” istiaresi, وَجَعَلْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ أكِنَّةً أنْ يَفْقَهُوهُ Biz onların kalplerini, Kur’ân’ı anlamalarına engel oluşturacak biçimde, perdeledik (6/25) sözündeki “kılıf” istiharesi ve وَجَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِيَةً Ve kalplerini katılaştırdık (5/13) sözündeki “katılaştırma” istiaresi hep bu türdendir. 

1. El-Cübbâi şöyle demiştir: “Yüce Allah kâfirlerin kalplerine mühür vurur ki bu mühür meleklerin, onların kafir olduklarını anlamalarına sağlayacak bir delil, gösterge olsun ve böylece onların kurtuluşları için dua etmesinler.” Bu pek dikkate değer bir söz değildir. Çünkü eğer bu yazı, duyu tarafından hissedilebilecek bir yazıysa, onu cerrahların idrak etmesi, görmesi gerekir. Ama eğer duyu tarafından hissedilebilecek bir yazı değil de yalnızca aklın alanına giren bir şeyse, o zaman melekler, bu kimselerin inançlarına zaten muttali olduklarından delil aramaya ihtiyaçları da yoktur. 
2. Bazıları ise, “vurduğu bu mührün onların artık iman etmeyeceklerini dair Yüce Allah’ın kendi şehadeti, tanığı veya delili” olduğunu ifade etmişlerdir.

Yüce Allah’ın şu sözüne gelince: اَلْيَوْمَ نَخْتِمُ عَلَى أَفْوَاهِهِمْ Bugün onların ağızlarının üzerine mühür vururuz (36/65). Yani “onların konuşmasına mani oluruz, engelleriz”.

وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ Peygamberlerin sonuncusudur (33/40). Çünkü o, nübüvveti hitama erdirmiştir (خَتَمَ) yani “gelişiyle birlikte nübüvveti tamamlamıştır”.

Yüce Allah’ın şu sözüne gelince: خِتَامُهُ مِسْكٌ Onun sonu (dibi) misktir (83/26). Burada, “kendisi ile hatmetmenin (يُخْتَمُ) yani damgalamanın yapıldığı şeyin (damganın)” kast edildiği söylenmiştir. Aksine burada yalnızca, “onun bitişi ve içilişinin hâtimesi (son yudumu) kast edilmiştir; buna göre de bununla “ondan geriye kalanın, güzel koku olarak, misk gibi olacağı” söylenmek istenir.

“Miskle hatmedildiğini yani damgalandığını” söyleyenlerin görüşü, pek dikkate değer değildir. Çünkü bu içeceğin, bizatihi güzel kokulu olması gerekir. Dolayısıyla onun sonradan, güzel bir kokuyla mühürlenmesinin hiçbir anlamı yoktur. Çünkü bizatihi güzel bir kokusu olmayan bir şeyin, mührünün güzel kokulu olmasının kendisine hiçbir faydası olmaz. (Müfredât)

DİĞER BAZI TÜREVLER:

خَتَمَ (geniş zaman يَخْتِمُ mastar ismi  خَتْمٌ ve خِتَامٌ):

خَتَمَ الشَّىْءَ اَوْ خَتَمَ عَلَيْهِ : O şeyi mühürledi, damgaladı, mühür ya da damga bastı, o şeyin üzerine mühür vurdu.

خَتَمَ الشَّىْءَ : O şeyin sonuna vardı.

خَتْمٌ ve طَبْعٌ bir şeyin damga ve mühürün gravürü ile üzerine damga/mühür vurulması manasına gelmektedir.

خَتْمٌ sözcüğünün temel anlamı, bir şeyin üzerini kapatmaktır. Aynı zamanda sözcük, bir mühür vasıtasıyla bir yazının içeriğinde bulunanın korunması manasına da gelmektedir.

خَتَمَ عَلَيْكَ بَابَهُ : Kapısını sana karşı mühürledi, yani senden uzak durdu ya da sakındı.

خَتَمَ لَكَ بَابَهُ : Kapısını senin uğruna mühürledi, yani seni diğerlerine tercih etti.

خَتَمَ عَلَى قَلْبِهِ : (Allah) onun kalbini mühürledi, yani onun kalbini veya zihnini anlamayacağı hale getirdi.

خَاتَمٌ ve خَاتِمٌ ve خَتْمٌ neredeyse eşanlamlıdırlar.

خَاتَمٌ bir mühür yüzüğü; bir mühür veya damga veya bir nişan; bir şeyin sonu, bir şeyin sonuncusu ya da kayıp parçası, sonucu ve neticesi anlamına da gelmektedir.

اِنَّمَا الْاَعْمَالُ بِخَوَاتِيمِهَا : Eylemler sonuçlarıyla yargılanır.

خَاتَمٌ şu manalara da gelmektedir: en iyi ve en mükemmel; ziynet veya takı; boynun arkasındaki çukur.

خِتَامٌ (mastar ismi ): Ekilmiş bir alanın ilk sulanması; bir kişinin bir şeyin üzerine mühür veya damga vururken kullandığı kil; kızlık zarı, bekaretin mührü olarak; bir vadinin en uç kısmı; bir insan topluluğunun sonuncusu; karışım; sonuç; nihai veya son içim. 

زُفَّتْ اِلَيْكَ بِخِتَامِهَا : Bekaret mührüyle sana bir gelin olarak verilmişti.

خَاتَمٌ ve خَاتِمٌ ; içilen herhangi bir şeyin son kısmı.

خِتَامُهُ مِسْكٌ : Onun sonu misktir; onun sonu mis gibi bir kokudur; son içimi mis bir koku bırakır. (83:26).

مَخْتُومٌ : Mühürlü ya da damgalı.

رَحِيقٌ مَخْتُومٌ : Mühürlü içecek (83:25).