س خ ر

KÖK HARFLER: س خ ر

ANLAM: 

سَخِرَ : Birisiyle alay etmek, dalga geçmek, onunla eğlenmek, onu alaya almak. 

AÇIKLAMA:

xx

DİĞER BAZI TÜREVLER:

سَخِرَ (geniş zaman يَسْخَرُ mastar isim سُخْرٌ ve سُخْرَةٌ ve مَسْخَرَةٌ):

سَخِرَ مِنْهُ اَوْ اِسْتَسْخَرَ : Onunla alay etti, dalga geçti, onunla eğlendi, onu alaya aldı.

اَنَا اَقُولُ كَذَا وَلَا اَسْخَرُ : Böyle söylüyorum ve alay etmiyorum.

اِسْتَسْخَرُوا birbirlerini alaya aldılar, manasına da gelmektedir.

سَخَّرَهُ (aynı zamanda سَخَرَ geniş zaman يَسْخَرُ mastar isim سِخْرِىٌّ ve سُخْرِىٌّ): O kişi veya şeyin yapmak istemediği bir şeyi ona zorla yaptırdı ya da mecbur bıraktı, karşılıksız çalıştırdı, emri altına aldı; ücret vermeden, karşılıksız tuttu; ona boyun eğdirdi; onu boyun eğen, itaatkar, yumuşak başlı veya uysal hale getirdi.

سَخَرَتِ السَّفِينَةُ : Geminin iyi bir rüzgarı ve seferi vardı.

سُخْرِىٌّ ve سِخْرِىٌّ : Alay edilen, gülünen, eğlenceye alınan kişi; alay konusu olan bir kişi; yapmak istemediği bir şeyi yapmaya ya da karşılıksız çalışmaya zorlanan bir kişi; alay; alay etme; dalga geçme; karşılıksız çalışma.

مُسَخَّرٌ : Karşılıksız çalışmaya zorlanan kişi, boyun eğdirilen veya itaat ettirilen ve kendini zorlamadan uzak tutmaya muktedir olmayan kişi.
مَسْخَرَةٌ : Diğerleriyle eğlenen ya da diğerlerini alaya alan kişi, alay konusu kişi.

KUR’ÂN’DA GEÇEN TÜREVLERİ: 

Aşağıdaki tabloda Kur’ân’da geçen ve bu kökten gelen kelime türevleri, bunların gramatik adlandırılışları, Kur’ân’da kaç kere geçmiş olduğu belirtilmiş ve örnek bir ayet için, sûre/âyet numarası verilmiştir.


 Tür Adet Anlam Örnek
سَخِرَ fiil-I 11 Alay etti 9/79
سَخَّرَ fiil-II 22 Emre amade kıldı, emir altına aldı, emrine verdi 14/32
اِسْتَسْخَرَ fiil-X 1 Çokca alay etti, maskaralık çıkardı 37/14
سَاخِرٌ isim 1 Alay eden 39/56
سُخْرِيٌّ isim 1 Emri altına almak, boyun eğdirmek 43/32
سِخْرِيٌّ isim 2 Alay edilen, gülünen, eğlenceye alınan kişi 23/110
مُسَخَّرٌ isim 1 Emre amade kılınan 2/164
مُسَخَّرَةٌ isim 3 Emrine verilmiş 16/79

Toplam 42

BENZERLİKLER VE FARKLILIKLAR: 

Kök Harflerinin Yer Değişimi

Mahreci Benzeyen Kökler

Benzer Manada Kelimeler

Zıt Manada Kelimeler

  • سَخِرَ
    • عَظَّمَ > bak: ع ظ م
    • وَقَّرَ > bak: و ق ر
    • فَخَّمَ
    • مَدَحَ
    • حَصُفَ

AÇIKLAMA:

İSTİHZÂ’ ile SUHRİYYET kelimeleri arasındaki fark

( ه ز أ – س خ ر )

İnsan daha önce istihzâ’ edilecek birşey yapmadığı halde, kendisiyle istihzâ’ edilebilir. Suhr ise, maskara edilenin daha önce yaptığı bir fiile delalet eder. (Farklar Sözlüğü 377) Bknz: ( ه ز أ )

TÜRKÇEYE GEÇEN KELİMELER: 

Aşağıdaki tabloda bu kökten Türkçeye geçmiş olan kelimeler, bunların Arapça yazılışları, Türkçe anlamları verilmiştir. Bu kelimelerin bazılarına günümüz Türkçesinde pek rastlanmaz. Daha çok Osmanlıca metinlerde görülmektedir.

Sâhir سَاخِر Maskaralık eden, maskara.
Suhriyye سُخْرِيَّة Maskaralık, alay.
Teshîr تَسْخِير Ele geçirme, zapt etme.
Musahhır مُسَخِّر 1: Teshir eden, zabteden.  2: İstediği gibi hareket ettiren ve kullanan.
Musahhar مُسَخَّر Teshir edilmiş. Ele geçirilmiş. Fethedilmiş.
Tesehhur تَسَخُّر Alay etme, maskaraya alma.
İstishâr اِسْتِسْخَار Alay etme, zevklenme, eğlenme.
Maskara ——— Eğlendirici, sevimli, güldürücü, sevimli, soytarı, hoş.
Maske ——— Boyalı karton, kumaş veya plastikten yapılan ve başkalarınca tanınmamak için yüze geçirilerek kullanılan yapma yüz.

Maskara kelimesi, “güldü, şaklabanlık yaptı, alay etti” anlamındaki سَخِرَ fiilinden türeyen mashara (مسخرة) kelimesinden gelmektedir, bu kelime “1. şaklabanlık, karnaval, 2. soytarı” anlamındadır. (Nişanyan Sözlük) 

Maske kelimesi, Fransızca masque sözcüğünden gelmektedir. Fransızcaya İtalyancadan geçmiştir ve “şaklabanlık, maskeli balo” sözcüğünden türetilmiştir. Bu kelime Arapça mashara kelimesinden gelmektedir. (Nişanyan Sözlük) 

ÂYETLER:

DİKKAT! İncelediğimiz kökten gelen kelimeleri, Kur’an-ı Kerim’deki yerlerinde, yakın çevresindeki kelimelerle ilişkilerini gösterecek şekilde listeliyoruz. Uzun ayetlerin sadece bir bölümünü ele aldık. Bazı ayetlerin sadece bir kısmını gördüğümüz için, ayetler hakkında yanlış bir hüküm verilmemesi gerekir. Tamamını ele aldığımız ayetlerin meallerinin sonuna bir yıldız (*) işareti konmuştur.

سَخِرَ : Fiil-I.

2:212زُيِّنَ لِلَّذِينَ كَفَرُوا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا وَيَسْخَرُونَ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا
Diyanet Meali:İnkâr edenlere dünya hayatı süslü gösterildi. Onlar iman edenlerle alay etmektedirler.
6:10فَحَاقَ بِالَّذِينَ سَخِرُوا مِنْهُمْ مَا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُونَ
Diyanet Meali:Onlarla alay edenleri, alay ettikleri şey kuşatıp mahvetmişti.
9:79فَيَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ اللَّهُ مِنْهُمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ
Diyanet Meali:(Güçlerinin yettiğinden başkasını bulamayanları) çekiştirip onlarla alay edenler var ya; işte Allah asıl onları maskaraya çevirmiştir. Onlar için elem dolu bir azap vardır.
9:79فَيَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ اللَّهُ مِنْهُمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ
Diyanet Meali:(Güçlerinin yettiğinden başkasını bulamayanları) çekiştirip onlarla alay edenler var ya; işte Allah asıl onları maskaraya çevirmiştir. Onlar için elem dolu bir azap vardır.
11:38وَيَصْنَعُ الْفُلْكَ وَكُلَّمَا مَرَّ عَلَيْهِ مَلَأٌ مِنْ قَوْمِهِ سَخِرُوا مِنْهُ
Diyanet Meali: (Nûh) gemiyi yapıyordu. Kavminden ileri gelenler her ne zaman yanına uğrasalar, onunla alay ediyorlardı.
11:38 قَالَ إِنْ تَسْخَرُوا مِنَّا فَإِنَّا نَسْخَرُ مِنْكُمْ
Diyanet Meali:Dedi ki: “Bizimle alay ediyorsanız, (sizin bizimle alay ettiğiniz gibi )biz de sizinle alay edeceğiz.”
11:38قَالَ إِنْ تَسْخَرُوا مِنَّا فَإِنَّا نَسْخَرُ مِنْكُمْ كَمَا تَسْخَرُونَ
Diyanet Meali:Dedi ki: “Bizimle alay ediyorsanız, sizin bizimle alay ettiğiniz gibi biz de sizinle alay edeceğiz.”
11:38فَإِنَّا نَسْخَرُ مِنْكُمْ كَمَا تَسْخَرُونَ
Diyanet Meali:“Sizin bizimle alay ettiğiniz gibi biz de sizinle alay edeceğiz.”
21:41فَحَاقَ بِالَّذِينَ سَخِرُوا مِنْهُمْ مَا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُونَ
Diyanet Meali:İçlerinden alay edenleri, o alaya aldıkları şey kuşatıverdi.
37:12بَلْ عَجِبْتَ وَيَسْخَرُونَ
Diyanet Meali:Hayır, sen (onların hâline) şaştın, onlar ise alay ediyorlar. *
49:11لَا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَىٰ أَنْ يَكُونُوا خَيْرًا مِنْهُمْ
Diyanet Meali:Bir topluluk bir diğerini alaya almasın. Belki onlar kendilerinden daha iyidirler.

سَخَّرَ : Fiil-II.

13:2ثُمَّ اسْتَوَىٰ عَلَى الْعَرْشِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ
Diyanet Meali:(Allah, gökleri gördüğünüz herhangi bir direk olmadan yükselten) sonra Arş’a  kurulan, güneşi ve ayı buyruğu altına alandır.
14:32وَسَخَّرَ لَكُمُ الْفُلْكَ لِتَجْرِيَ فِي الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ
Diyanet Meali:(Allah) emri  gereğince denizde yüzmek üzere gemileri emrinize veren(dir.)
14:32وَسَخَّرَ لَكُمُ الْأَنْهَارَ
Diyanet Meali:(Allah) nehirleri de hizmetinize sunandır.
14:33وَسَخَّرَ لَكُمُ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ دَائِبَيْنِ
Diyanet Meali:O, âdetleri üzere hareket eden güneşi ve ayı sizin hizmetinize sunan(dır.)
14:33وَسَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ
Diyanet Meali:(O) geceyi ve gündüzü sizin emrinize verendir.
16:12وَسَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ
Diyanet Meali:O, geceyi, gündüzü, güneşi ve ayı sizin hizmetinize verdi.
16:14وَهُوَ الَّذِي سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْكُلُوا مِنْهُ لَحْمًا طَرِيًّا
Diyanet Meali:O, taze et yemeniz için denizi sizin hizmetinize verendir.
21:79وَسَخَّرْنَا مَعَ دَاوُودَ الْجِبَالَ يُسَبِّحْنَ وَالطَّيْرَ
Diyanet Meali:Dâvûd  ile birlikte (Süleyman’a), Allah’ı tespih etmeleri için dağları ve kuşları onun emrine verdik.
22:36كَذَٰلِكَ سَخَّرْنَاهَا لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ
Diyanet Meali:Şükredesiniz diye onları böylece sizin hizmetinize verdik.
22:37كَذَٰلِكَ سَخَّرَهَا لَكُمْ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَاكُمْ
Diyanet Meali:Böylece onları sizin hizmetinize verdi ki, size doğru yolu gösterdiğinden dolayı Allah’ı büyük tanıyasınız.
22:65أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ مَا فِي الْأَرْضِ
Diyanet Meali:Görmüyor musun ki, Allah bütün yerdekileri sizin hizmetinize vermiştir.
29:61وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ
Diyanet Meali:Andolsun, eğer onlara, “Gökleri ve yeri kim yarattı, güneşi ve ayı hizmetinize kim verdi?” diye soracak olsan mutlaka, “Allah” diyeceklerdir.
31:20أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ
Diyanet Meali:Göklerde, yerde ne varsa hepsini Allah’ın sizin hizmetinize verdiğini görmediniz mi?
31:29وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي إِلَىٰ أَجَلٍ مُسَمًّى
Diyanet Meali:Güneşi ve ayı da koyduğu kanunlara boyun eğdirmiştir. Her biri (kendi yörüngesinde) belli bir zamana kadar akar gider.
35:13وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لِأَجَلٍ مُسَمًّى ذَٰلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ
Diyanet Meali:Güneşi ve Ay’ı da koyduğu kanunlara boyun eğdirmiştir. Her biri belirli bir vakte kadar akıp gitmektedir. İşte bu, Allah’tır, Rabbinizdir.
38:18إِنَّا سَخَّرْنَا الْجِبَالَ مَعَهُ يُسَبِّحْنَ بِالْعَشِيِّ وَالْإِشْرَاقِ
Diyanet Meali: Kendisiyle birlikte akşam ve işrak vakti tesbih etsinler diye biz, dağları  Dâvûd’un emrine verdik. *
38:36فَسَخَّرْنَا لَهُ الرِّيحَ تَجْرِي بِأَمْرِهِ رُخَاءً حَيْثُ أَصَابَ
Diyanet Meali: Biz de rüzgârı onun buyruğuna verdik. Rüzgâr, onun emriyle dilediği yere hafif hafif eserdi. *
39:5وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لِأَجَلٍ مُسَمًّى
Diyanet Meali:Güneşi ve ayı da koyduğu kanunlara boyun eğdirmiştir. Bunların her biri belli bir zamana kadar akıp gitmektedir.
43:13سُبْحَانَ الَّذِي سَخَّرَ لَنَا هَٰذَا وَمَا كُنَّا لَهُ مُقْرِنِينَ
Diyanet Meali:“Bunu hizmetimize veren Allah’ın şanı yücedir. Bunlara bizim gücümüz yetmezdi.”
45:12اللَّهُ الَّذِي سَخَّرَ لَكُمُ الْبَحْرَ لِتَجْرِيَ الْفُلْكُ فِيهِ بِأَمْرِهِ
Diyanet Meali:Allah, içinde gemilerin, emriyle akıp gitmesi için denizi sizin hizmetinize verendir.
45:13وَسَخَّرَ لَكُمْ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا مِنْهُ
Diyanet Meali:Göklerdeki ve yerdeki her şeyi kendi katından (bir nimet olarak) sizin hizmetinize verendir.
69:7سَخَّرَهَا عَلَيْهِمْ سَبْعَ لَيَالٍ وَثَمَانِيَةَ أَيَّامٍ حُسُومًا
Diyanet Meali: Allah, onu kesintisiz olarak yedi gece, sekiz gün onların üzerine musallat etti.

اِسْتَسْخَرَ : Fiil-X.

37:14وَإِذَا رَأَوْا آيَةً يَسْتَسْخِرُونَ
Diyanet Meali:Bir mucize gördükleri zaman onu alaya alıyorlar. *

سَاخِرِينَ : İsim. İsm-i Fâil. Kurallı Erkek Çoğul. Nasb / Cerr Hali. Tekili: سَاخِرٌ

39:56يَا حَسْرَتَا عَلَىٰ مَا فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ وَإِنْ كُنْتُ لَمِنَ السَّاخِرِينَ
Diyanet Meali:(Kişi) “Allah’ın yanında, işlediğim kusurlardan dolayı vay hâlime! Gerçekten ben alay edenlerden idim” (demesin.)

سُخْرِيٌّ : İsim. 

43:32وَرَفَعْنَا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ لِيَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضًا سُخْرِيًّا
Diyanet Meali:Birbirlerine iş gördürmeleri için, (çeşitli alanlarda) kimini kimine, derece derece üstün kıldık.

سِخْرِيٌّ : İsim. 

23:110فَاتَّخَذْتُمُوهُمْ سِخْرِيًّا حَتَّىٰ أَنْسَوْكُمْ ذِكْرِي
Diyanet Meali:Siz ise onlarla alay ediyordunuz. O kadar ki onlar size beni anmayı unutturdu.
38:63أَتَّخَذْنَاهُمْ سِخْرِيًّا أَمْ زَاغَتْ عَنْهُمُ الْأَبْصَارُ
Diyanet Meali:“(Cehennemlik değillerdi de) biz onları alaya mı almış olduk, yoksa (buradalar da) gözlerimizden mi kaçtılar?” *

مُسَخَّرٌ : İsim. İsm-i Mef’ûl. Tef’îl Bâbı (II. Bâb).

2:164وَتَصْرٖيفِ الرِّياَحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ 
Diyanet Meali:Rüzgârları ve gökle yer arasındaki emre amade bulutları evirip çevirmesinde elbette düşünen bir topluluk için deliller vardır.

مُسَخَّرَاتٌ : İsim. İsm-i Mef’ûl. Tef’îl Bâbı (II. Bâb). Kurallı Bayan Çoğul. Tekili: مُسَخَّرَةٌ

7:54وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ
Diyanet Meali:(Şüphesiz sizin Rabbiniz) … güneşi, ayı ve bütün yıldızları da buyruğuna tabi olarak (yaratan Allah’tır.)
16:12وَالنُّجُومُ مُسَخَّرَاتٌ بِأَمْرِهِ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ
Diyanet Meali:Bütün yıldızlar da O’nun emri ile sizin hizmetinize verilmiştir. Şüphesiz bunlarda aklını kullanan bir millet için ibretler vardır.
16:79أَلَمْ يَرَوْا إِلَى الطَّيْرِ مُسَخَّرَاتٍ فِي جَوِّ السَّمَاءِ مَا يُمْسِكُهُنَّ إِلَّا اللَّهُ
Diyanet Meali:Gökyüzünde Allah’ın emrine boyun eğerek uçan kuşları görmüyorlar mı? Onları gökte ancak Allah tutar.