KÖK HARFLER: ر ق د
ANLAM:
رَقَدَ : Gece veya gündüz, uyumak.
AÇIKLAMA:
رُقَادٌ : Hoş, güzel veya tatlı bulunan veya görülen az uyku. Fiil olarak “hoş, güzel veya tatlı bir kısa uyku çekti ya da gece veya gündüz uyudu” anlamında رَقَدَ-يَرْقُدُ şeklinde kullanılır. Bu fiilin mastarı رُقُودٌ şeklinde gelir. “Uyuyan kişiye” رَاقِد denir. Bunun çoğulu رُقُودٌ şeklinde gelir. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: وَتَحْسَبُهُمْ أَيْقَاظًا وَهُمْ رُقُودٌ : Sen onları uyanık sanırsın, oysaki onlar uykudadırlar (18/18). Çok uzun süre uyumalarına rağmen, Yüce Allah’ın burada Ashâb-ı Kehf’i رُقُودٌ kelimesi ile nitelendirmesinin sebebi ölüm halini göz önünde bulundurmuş olmasıdır. Zira onların ölmüş olduklarına inanılmaktaydı. Dolayısıyla ölüm yanında onların bu uykusu azdı, kısacıktı.
Yüce Allah şöyle buyurmuştur: قَالُوا يَا وَيْلَنَا مَنْ بَعَثَنَا مِنْ مَرْقَدِنَا : Vah bize, bizi yattığımız yerden kim kaldırdı? (36/52).
أَرْقَدَ الظَّلِيمُ : Erkek deve kuşu hızlandı. Bununla sanki onun “azıcık uykusunu (رُقَادٌ) terk ettiği” söylenmek istenir. (Müfredât)
DİĞER BAZI TÜREVLER:
رَقَدَ (geniş zaman يَرْقُدُ mastar ismi رُقَادٌ ve رُقُودٌ ve رَقْدٌ): Gece veya gündüz uyudu.
مَا بِى رُقُودٌ : Hiç uykum yok. Bazılarına göre, رُقُودٌ geceleyindir ve رُقَادٌ gündüz olandır.
رَقَدَ عَنْ ضَيْفِهِ : Konuğu ile ilgilenmedi.
رَقَدَ عَنِ الْاَمْرِ : İşten geri durdu.
رَقَدَ الثَّوْبُ : Kumaş veya elbise eskidi, yıprandı ve kullanılmaz bir hale geldi.
رَقَدَتِ السُّوقُ : Piyasa durgun veya cansız bir hal aldı.
رَقَدَ الْحَرُّ : Sıcaklık azaldı.
رُقُودٌ şu sözcüğün çoğul halidir: رَاقِدٌ , bu kelime ismi faildir. “Uykuda, uyuyan” manasına gelmektedir.
مَرْقَدٌ : Bir uyuma yeri.
KUR’ÂN’DA GEÇEN TÜREVLERİ:
Aşağıdaki tabloda Kur’ân’da geçen ve bu kökten gelen kelime türevleri, bunların gramatik adlandırılışları, Kur’ân’da kaç kere geçmiş olduğu belirtilmiş ve örnek bir ayet için, sûre/âyet numarası verilmiştir.
|
| Tür | Adet | Anlam | Örnek | Açıklama |
| رُقُودٌ | isim | 1 | Uyuyan (çoğul) | 18/18 | Tekili: رَاقِدٌ |
| مَرْقَدٌ | isim | 1 | Uyku. Uyku yeri. | 36/52 |
|
|
| Toplam | 2 |
|
|
|
BENZERLİKLER VE FARKLILIKLAR:
Kök Harflerinin Yer Değişimi
Mahreci Benzeyen Kökler
Benzer Manada Kelimeler
- رَقَدَ (a)
- رَقَدَ (b)
- رَقَدَ (c)
- رَاقِدٌ
- رُقُودٌ / رُقَادٌ
Zıt Manada Kelimeler
- رَقَدَ (a)
- رَقَدَ (b)
- رَقَدَ (c)
- رَاقِدٌ
- رُقُودٌ / رُقَادٌ
TÜRKÇEYE GEÇEN KELİMELER:
Aşağıdaki tabloda bu kökten Türkçeye geçmiş olan kelimeler, bunların Arapça yazılışları, Türkçe anlamları verilmiştir. Bu kelimelere günümüz Türkçesinde pek rastlanmaz. Daha çok Osmanlıca metinlerde görülmektedir.
| Rakd | رَقْد | Uyku. |
| Rukde (Rakde) | رُقْدَة | Uyuma. |
| Rükûd (Rükâd) | رُقُود | Uyku. |
| Merkad | مَرْقَد | Uyku yeri. Yatacak yer. Mezar. |
| Mürâkade | مُرَاقَدَة | Uyumak. |
| İrkâd | إِرْقَاد | Uyutma. |
| Mürkid | مُرْقِد | Uyutucu ilaç. |
ÂYETLER:
DİKKAT! İncelediğimiz kökten gelen kelimeleri, Kur’an-ı Kerim’deki yerlerinde, yakın çevresindeki kelimelerle ilişkilerini gösterecek şekilde listeliyoruz. Uzun ayetlerin sadece bir bölümünü ele aldık. Bazı ayetlerin sadece bir kısmını gördüğümüz için, ayetler hakkında yanlış bir hüküm verilmemesi gerekir. Tamamını ele aldığımız ayetlerin meallerinin sonuna bir yıldız (*) işareti konmuştur.
رُقُودٌ : İsim. Çoğul. Tekili: رَاقِدٌ
| 18:18 | وَتَحْسَبُهُمْ أَيْقَاظًا وَهُمْ رُقُودٌ |
| Diyanet Meali: | Uykuda oldukları hâlde, sen onları uyanık sanırsın. |
مَرْقَدٌ : İsim.
| 36:52 | قَالُوا يَا وَيْلَنَا مَنْ بَعَثَنَا مِنْ مَرْقَدِنَا |
| Diyanet Meali: | Şöyle derler: “Vay başımıza gelene! Kim bizi diriltip mezarımızdan çıkardı?” |