KÖK HARFLER:  خ ر ص

ANLAM: 

خَرَصَ: Hurma ağaçlarının üzerindeki meyvenin miktarını tahminen hesap etmek. Yalan söylemek; doğru olmayanı söylemek.

AÇIKLAMA:

خَرْصٌ : Meyvenin miktarını, ölçüsünü, büyüklüğünü, hacmini, oranını, boyutunu, yekûnunu ya da sayısını tahmin yoluyla hesaplamak.

خِرْصٌ kelimesi, مَخْرُوصٌ (bu özellikleri tahmin yoluyla hesaplanmış meyve) anlamındadır. Bu kullanımıyla مَنْقُوضٌ (iptal edilmiş) anlamında kullanılan نِقْضٌ kelimesine benzer. 

Şöyle denmiştir: خَرْصٌ kelimesi “yalan söylemek” anlamındadır. Yüce Allah’ın şu sözünde geçer: إِنْ هُمْ إِلاَّ يَخْرُصُونَ Onlar sadece uyduruyorlar (43/20). Bunun “yalan söylüyorlar” anlamında olduğu söylenmiştir. Şu sözüne gelince: قُتِلَ الْخَرَّاصُونَ Lanet olsun şu yalan uyduranlara! (51/10). Bir görüşe göre bu “yalancılara lanet olsun” anlamındadır.

Hakikatinde ise şu demektir: “Zanna ve tahmine dayalı olarak söylenen her söze”, hakkında söylendiği şeye mutabık, uygun olsun ya da muhalif, aykırı olsun, خَرْصٌ denir. Çünkü söz sahibi bu sözünü, bir bilgiye, bir zannı gâlibe dayanarak ya da duyarak söylememiş bilakis onda, tıpkı meyvenin miktarını, ölçüsünü vs tahmin yoluyla hesaplayan kişi gibi, yalnızca zanna ve tahmine dayanmıştır. Bundan dolayı, söylediği sözü hakkında bilgi verilen şeye mutabık, uygun olsa bile, bu şekilde bir söz söyleyen herkes bazen “yalancı” olarak da adlandırılır. Nitekim Yüce Allah’ın şu sözünde münafıklardan naklen şöyle buyrulmuştur: إِذَا جَاءَكَ الْمُنَافِقُونَ قَالُوا نَشْهَدُ إِنَّكَ لَرَسُولُ اللَّهِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ إِنَّكَ لَرَسُولُهُ وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَكَاذِبُونَ Münafıklar sana geldiklerinde şahitlik ederiz ki, sen Allah’ın peygamberisin, derler. Allah da bilir ki, sen elbette, kendisinin peygamberisin. Bununla birlikte Allah münafıkların yalancı olduklarına da kesin olarak tanıklık etmektedir (63/1). (Müfredât)

DİĞER BAZI TÜREVLER:

خَرَصَ (geniş zaman يَخْرُصُ ve يَخْرِصُ mastar ismi  خَرْصٌ):

خَرَصَ النَّخْلَ : Hurma ağaçlarının üzerindeki meyvenin miktarını tahminen hesap etti. خَرَصَ (geniş zamanlı يَخْرُصُ ) : Yalan söyledi; doğru olmayanı söyledi.

تَخَرَّصَ اَوْ اَخْرَصَ : Bir yalan uydurdu.

خَرَصَ فِيهِ : O kişiden veya şeyden zanla konuştu.

خَرْصٌ : Miktarı bilgi ile değil tahminen hesaplama. Zanla konuşma manasına da gelmektedir.

خَرِصَ : Açtı ve üşümüştü.

خَارِصٌ ve خَرَّاصٌ (çoğul hali خَرَّاصُونَ) : Hurma ağacı üzerindeki meyvenin miktarını tahminen hesap eden kişi; yalancı.