KÖK HARFLER: خ ط ط
ANLAM:
خَطَّ : Yazmak.
AÇIKLAMA:
خطٌ : “Bir nesneyi çekmek, uzatmak veya çekip uzatmak” anlamına gelen مَدٌّ kelimesine benzer. İsim olarak, “bir uzunluğu olan nesneler” için kullanılır. Geometri ile ilgilenenlerin söylediğine göre hutût, çizgiler “dışarıya ya da ileriye doğru yayılmış veya genişletilmiş ya da uzatılmış dairesel, kavisli ve bir tarafa doğru imâle edilmiş, eğilmiş hat, çizgi” şeklinde kısımlara ayrılır.
“İçinde bir uzunluk olan her arazi” خَطٌّ kelimesi ile ifade edilir. Mesela, خَطُّ الْيَمَنِ (Yemen hattı) gibi. اَلرُّمْحُ الْخَطِّيُّ (Hattî mızrak veya el-Hatt mızrağı) buraya nispet edilir.
“İnsanın kendisine ait olduğunu belirtmek için üzerini çizdiği yani üzerine çizgi ile bir işaret koyduğu ve sınırladığı yere” خَطٌّ ve خِطَّةٌ denir.
خَطِيطَةٌ : Üzerine yağmur yağmış olan iki arazi arasında kendisine yağmurun değmediği arazi. Sanki yağmuru görünce yönünü değiştirmiş, başka yöne meyletmiş bir hat, çizgi gibi durduğundan dolayı böyle adlandırılmıştır.
Ayrıca خَطٌّ kelimesi “yazı yazmak” anlamında da kullanılır. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: وَمَا كُنْتَ تَتْلُو مِنْ قَبْلِهِ مِنْ كِتَابٍ وَلاَ تَخُطُّهُ بِيَمِينِكَ Sen Kur’ân’dan önce hiçbir kitap okumuş ya da eline kalem alarak yazmış değildin (29/48). (Müfredât)
DİĞER BAZI TÜREVLER:
خَطَّ (geniş zaman يَخُطُّ mastar ismi خَطٌّ):
خَطَّ بِالْقَلَمِ : Kalemle yazdı.
خَطَّ عَلَى الْاَرْضِ : Yere bir işaret koydu ya da çizgi çekti.
خَطَّهُ بِالسَّيْفِ نِصْفَيْنِ : Onu kılıçla iki parçaya kesti.
KUR’ÂN’DA GEÇEN TÜREVLERİ:
Aşağıdaki tabloda Kur’ân’da geçen ve bu kökten gelen kelime türevleri, bunların gramatik adlandırılışları, Kur’ân’da kaç kere geçmiş olduğu belirtilmiş ve örnek bir ayet için, sûre/âyet numarası verilmiştir.
|
| Tür | Adet | Anlam | Örnek |
| خَطَّ | fiil-I | 1 | Yazdı | 29/48 |
|
| Toplam | 1 |
|
|
TÜRKÇEYE GEÇEN KELİMELER:
Aşağıdaki tabloda bu kökten Türkçeye geçmiş olan kelimeler, bunların Arapça yazılışları, Türkçe anlamları verilmiştir. Bu kelimelerin bazılarına günümüz Türkçesinde pek rastlanmaz. Daha çok Osmanlıca metinlerde görülmektedir.
| Hatt | خَطّ | 1: Sınır. Çizgi. Hudud. 2: Yazı. El yazısı. | Çoğul: Hutût |
| Hattât | خَطَّاط | 1: Çok güzel el yazısı yazan sanatçı. 2: Mesleği hattatlık olan kimse. |
|
| Tahtît | تَخْطِيط | Çizme. Çizgi ile belli etme. Çizilme. |
|
| Muhattat | مُخَطَّط | Çizilmiş, resmi yapılmış. |
|
| İhtitât | اِخْتِطَاط | Yukarıdan aşağı indirme. Hat çekme. |
|
ÂYETLER:
DİKKAT! İncelediğimiz kökten gelen kelimeleri, Kur’an-ı Kerim’deki yerlerinde, yakın çevresindeki kelimelerle ilişkilerini gösterecek şekilde listeliyoruz. Uzun ayetlerin sadece bir bölümünü ele aldık. Bazı ayetlerin sadece bir kısmını gördüğümüz için, ayetler hakkında yanlış bir hüküm verilmemesi gerekir. Tamamını ele aldığımız ayetlerin meallerinin sonuna bir yıldız (*) işareti konmuştur.
خَطَّ : Fiil-I.
| 29:48 | وَمَا كُنْتَ تَتْلُو مِنْ قَبْلِهِ مِنْ كِتَابٍ وَلَا تَخُطُّهُ بِيَمِينِكَ |
| Diyanet Meali: | Sen şu Kur’an’dan önce hiçbir kitap okumuyor ve onu sağ elinle yazmıyordun. |