KÖK HARFLER:  ب ي ت

ANLAM: 

بَاتَ : Gece bir yerde kalmak, geceyi o yerde geçirmek.

AÇIKLAMA:

بَيْتٌ kelimesi temelde “insanın gece sığındığı yer” anlamına gelir. Sonradan gece dikkate alınmadan da kullanılmıştır. Çoğulu أَبْيَات ve بُيُوت şekillerinde gelir. Fakat بُيُوت daha özel olarak “meskenle” ilgili, أَبْيَات ise, “şiirle” ilgili kullanılır. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: فَتِلْكَ بُيُوتُهُمْ خَاوِيَةً بِمَا ظَلَمُوا İşte böyle, 

zulümleri yüzünden evleri çökmüş bomboş! (27/52) Yine şöyle buyurmuştur: وَأَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى وَأَخِيهِ أَنْ تَبَوَّءَا لِقَوْمِكُمَا بِمِصْرَ بُيُوتاً وَاجْعَلُوا بُيُوتَكُمْ قِبْلَةً Biz Musa ile kardeşine vahyettik ki: Halkınıza Mısır’da evler hazırlayınız, evlerinizi namazgâh hâline getiriniz (evlerinizi kıble tarafına yapınız)… (10/78); لاَ تَدْخُلُوا بُيُوتاً غَيْرَ بُيُوتِكُمْ Evlerinizin dışındaki evlere girmeyiniz (24/27).

بَيْتٌ kelimesinin kapsamına “taştan, kuru balçıktan (kerpiçten), yünden veya tüyden yapılan evler” girer. Şiirde beyte بَيْت denirken buna benzetme yapılmıştır ve بَيْتُ الشِّعْر (şiir evi) denmiştir.

“Bir nesnenin yerine, ait olduğu yere” de فَإِنَّهُ بَيْتُهُ (Orası onun evidir) denir. 

أَهْلُ بَيْتٍ tabiri de, Allah Rasulünün (s.a.v.) âliyle, ailesi ile (آل) ilgili yaygın bir kullanım kazanmıştır.

Allah Rasulü (s.a.v.), سَلْمَانُ مِنَّا أَهْلَ اْلبَيْتِ “Selmân bizdendir, ehl-i beyttendir” 

buyurarak bir kavmin azatlısının da onlara nispet edilebileceğine işaret etmiştir. Nitekim benzer bir şekilde şöyle buyurmuştur: مَوْلَى اْلقَوْمِ مِنْهُمْ، وَابْنُهُ مِنْ أَنْفُسِهِمْ “Bir kavmin azatlısı kendilerinden, oğlu da, kendi nefislerinden sayılır.”

بَيْتُ اللهِ (Beytullah) ve البَيْتُ العَتِيقُ (Beytu’l-Atîk): Mekke’de bulunan Kâbe.

Yüce Allah şöyle buyurmuştur: وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ Bu tarihi evi (Ka’be’yi/Beytu’l-Atîk’i) tavaf etsinler (22/29); إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ Doğrusu insanlar için mabed olarak kurulan ilk ev, Mekke’deki ev (Ka’be)dir (3/96); وَإِذْ يَرْفَعُ إِبْرَاهِيمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَيْتِ Hani İbrahim, Ev’in (Ka’be’nin) duvarlarını yükseltiyordu (2/127). Burada Beytullah’ı kastetmektedir.

Şu sözüne gelince: وَلَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِن ظُهُورِهَا وَلَـكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَى Evlere arka taraflarından girmeniz iyiliğe uygun bir davranış değildir. İyiliğe uygun davranış, kişinin Allah’tan gereği gibi sakınmasıdır (2/189).

Bu ayet, ihrama girdikten sonra evlerine önden girmekten kaçınan bir toplulukla ilgili nazil olmuştur. Burada Yüce Allah bu davranışlarının iyiliğin zıddı olduğuna dikkatleri çekmiştir. 

Şu sözüne gelince: فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللهُ أَنْ تُرْفَعُ ; Allah’ın yükseltilmesine… izin verdiği evlerdedir (24/36).

1. Bir görüşe göre burada, şu ayette olduğu gibi “Allah Rasulü’nün (s.a.v.) evleri” kastedilmiştir: لاَ تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلاَّ أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ …Vaktine bakmaksızın… size izin verilmedikçe Peygamber’in evlerine girmeyin (33/53).
2. Bir görüşe göre, burada فِي بُيُوتٍ ifadesiyle “Allah Rasulü’nün (s.a.v.) ehli beytinin ve kavminin evlerine işaret edilmiştir.
3. Bir görüşe göre ise, burada “kalbe” işaret edilmiştir.

Hikmet ehli kimselerden biri Allah Resul’ünün لاَ تَدْخُلُ اْلمَلاَئِكَةُ بَيْتًا فِيهِ كَلْبٌ وَلاَ صُورَةٌ (Melekler, içinde köpek ve resim bulunan bir eve girmezler) sözü ile ilgili şöyle demiştir: burada بَيْتٌ (ev) kelimesi ile kastedilen kalptir. Köpekten maksat da hırstır, tamahdır. Zira “ifrat derecesinde hırsa kapılan, tamahkarlaşan kişiye” كَلِبَ فُلاَنٌ (Filan kişi köpekleşti) denmesi ve Arapların “köpekten daha hırslı, tamahkar” anlamında أَحْرَصُ مِنْ كَلْبٍ demeleri de bunun bir delilidir.

Yüce Allah’ın şu sözüne gelince: وَإِذْ بَوَّأْنَا لإِبْرَاهِيمَ مَكَانَ الْبَيْتِ Hem unutma o vakti ki, o Beyt’in yerini İbrahim’e şöyle hazırlamıştık… (22/26) Burada “beyt” kelimesi ile Mekke’ye kast etmektedir. 

قَالَتْ رَبِّ ابْنِ لِي عِنْدَكَ بَيْتاً فِي الْجَنَّةِ Ya Rabbi! Nezdi uluhiyetinde benim için cennette bir ev yap (66/11). Yani “Cennette kalacak bir yerimin olabilmesini bana kolaylaştır”. 

وَأَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى وَأَخِيهِ أَنْ تَبَوَّءَا لِقَوْمِكُمَا بِمِصْرَ بُيُوتاً وَاجْعَلُوا بُيُوتَكُمْ قِبْلَةً Biz ise Musa’ya ve kardeşine şu vahyi verdik: Kavminiz için Mısır’da bir takım evler hazırlayın ve evlerinizi kıble tarafına yapın (10/87). Burada Mescid-i Aksa’yı kast etmektedir. 

Şu sözüne gelince: فَمَا وَجَدْنَا فِيهَا غَيْرَ بَيْتٍ مِنَ الْمُسْلِمِينَ Zaten orada bir evden (ev halkından) başka müslüman da bulamadık (51/36). Bir görüşe göre, burada بَيْتٌ (ev) kelimesi ile “ev halkı” işaret edilmiştir. Onların bunu بَيْتٌ diye adlandırmaları, “bir köyde konaklayan kimse (نَازِلُ الْقَرْيَةِ) için” قَرْيَةٌ denmesine benzer.

بَياَتٌ ve تَبْيِيتٌ : Düşman üzerine gece gitmek. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: أَفَأَمِنَ أَهْلُ الْقُرَى أَنْ يَأْتِيَهُمْ بَأْسُنَا بَيَاتاً وَهُمْ نَآئِمُونَ Ya şimdi şu köy, kasaba ahalisi geceleyin uyurlarken azabımızın kendilerine baskın halinde gelivermeyeceğinden emin mi oldular?  (7/97); وَكَمْ مِنْ قَرْيَةٍ أَهْلَكْنَاهَا فَجَاءَهَا بَأْسُنَا بَيَاتاً أَوْ هُمْ قَآئِلُونَ Biz nice kentleri gece uyurken veya öğlen istirahata çekilmişken yok ettik (7/4).

بُيُوتٌ : Gece yapılan iş.

Yüce Allah şöyle buyurmuştur: بَيَّتَ طَٓائِفَةٌ مِنْهُمْ غَيْرَ الَّذ۪ي تَقُولُ İçlerinden bazıları, geceleyin; (senin gündüz) söylediklerinden başka bir şey kurarlar. (4/81).

“Geceleyin, sonucu ya da sonu mütalaa edilerek üzerinde düşünülen, tasarlanan her türlü iş” için بُيِّتَ fiili kullanılır. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: إِذْ يُبَيِّتُونَ مَا لاَ يَرْضَى مِنَ الْقَوْلِ Halbuki geceleyin O’nun razı olmayacağı sözleri, planları tertip ederlerken… (4/108). Allah Resulü’nün (s.a.v.) şu sözünde de bu çerçevededir: لاَ صِيَامَ لِمَنْ لَمْ يُبَيِّتِ الصِّيَامَ مِنَ الَّليْلِ : Oruca geceden niyet etmeyenin orucu yoktur, orucu makbul değildir. 

Nasıl ظَلَّ kelimesi gündüz yapılan işleri ifade etmek için vaz edildiyse, aynı şekilde باَتَ فُلاَنٌ يَفْعَلُ كَذاَ sözünde geçen باَتَ fiili de gece yapılan işleri ifade etmek için vaz edilmiştir. Bu ikisi, deyimler (عِبَارَات) kapsamına girer.

DİĞER BAZI TÜREVLER:

بَاتَ (geniş zaman يَبِيتُ mastar isim بَيْتٌ ve بَيَاتٌ ve بُيُوتَةٌ): Evlendi veya kendine bir eş aldı.

بَاتَ فِى الْمَكَانِ : Gece o yerde kaldı; geceyi o yerde geçirdi.

بَاتَ يَفْعَلُ كَذَا : Geceyi bir şey yaparak geçirdi; geceye bir şey yaparak girdi; gece bir şey yaptı.

بَاتَ الرَّجُلُ : Adam tüm gece uyanık kaldı.

بَاتَ فُلَانًا وَ بِهِ وَ عِنْدَهُ : Geceyi biriyle geçirdi veya geceye biriyle girdi.

بَاتَ بِمَوْضَعٍ كَذَا : Kendini öyle bir yerde buldu.

بَيَّتَ الْبَيْتَ : Bir ev inşa etti.

بَيَّتَ الْاَمْرَ : O işi geceleyin yaptı; onun üzerine geceleyin düşündü ve kafa yordu. Geceleyin tedbir etti (düzenledi), gizlice tedbir etti.

بَيَّتَ رَاْيَهُ : Kafasında düşünceler kurdu veya üzerinde düşündü ve bunları gizledi.

بَيَّتَ الْعَدُوَّ : Düşmana aniden saldırdı; onları gafil avladı; onlara saldırdı, karanlıkta veya geceleyin.

بَيَّتَ النَّخْلَ : Hurma ağaçlarını budadı.

بَيْتٌ : Ev; oda; çadır; daire; konut; mesken; köşk; saray veya konak; mezar; bir adamın karısı; bir adamın ailesi veya ev halkı; Nuh’un Gemisi; nazım; Arapların asaleti; asil kişi; çadır veya evdeki eşyalar. ( بُيُوتٌ çoğul hali).

فُلَانٌ بَيْتُ قَوْمِهِ : Birisi, insanları içinde asil olandır.

اَلْبَيْتُ : İbadet Evi (Mekke’deki Kabe).

اَلْبَيْتِ الْمَعْمُورِ : Beyti Ma’mur (52:4).

اَلْبَيْتَ الْحَرَامَ : Dokunulmaz ev (veya kutsal, saygıya layık ev) (5:97).

بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ : Senin kutsal evin (14:37).

اَهْلُ الْبَيْتِ : Ev halkı (Peygamber Efendimizin (s.a.v) Ev halkı) (11:73).

بَيْتُ اللّٰهِ : Allah’ın (c.c.) evi (Kabe).

بَيْتُ الْمَالِ : Hazine.

بَيَاتٌ : Düşmanı gece gafil avlamak; hazırlıksızken düşmana gece yapılan ani saldırı; düşmana gece yapılan büyük katliam.