KÖK HARFLER:  ب و أ

ANLAM: 

بَاءَ : Bir kişiye veya şeye dönmek; üstüne çekmek; uğramak (gazap vb); kendini o kişiye veya şeye ortak etmek.

AÇIKLAMA:

x

بَوَاءٌ kelimesi temelde “bir mekandaki cüzlerin birbirine eşit, denk olması” anlamına gelir. “Cüzlerin birbirinden farklı, başka türlü olması” anlamına gelen نُبُوٌّ kelimesinin zıddıdır. 

“Kendisine konaklayan kimseye uygun gelen, onu rahatsız etmeyen yere” مَكاَنٌ بَوَاءٌ denir.

بَوَّأْتُ لَهُ مَكَاناً فَتَبَوَّأَ : Onun için bir yeri tesviye ettim, düzlük duruma getirdim. Böylece orası müsâvi oldu, düzlük duruma geldi. 

بَاءَ فُلاَنٌ بِدَمِ فُلاَنٍ-يَبُوءُ بِهِ: Filan kişi, filanın kanını öldürüleninki ile müsavi, denk etti ya da tuttu. 

Yüce Allah şöyle buyurmuştur: وَأَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى وَأَخِيهِ أَنْ تَبَوَّءَا لِقَوْمِكُمَا بِمِصْرَ بُيُوتاً Biz Musa ile kardeşine vahyettik ki, halkınıza Mısır’da evler hazırlayınız (10/87); وَلَقَدْ بَوَّأْنَا بَنِي إِسْرَائِيلَ مُبَوَّأَ صِدْقٍ Gerçekten biz İsrailoğulları’nı güvenli bir yurda yerleştirdik (10/93); تُبَوِّئُ الْمُؤْمِنِينَ مَقَاعِدَ لِلْقِتَالِ Hani sen mü’minleri (Uhud’da) savaşacakları elverişli yerlere mevzilendirmek üzere yerleştiriyordun (3/121), يَتَبَوَّأُ مِنْهَا حَيْثُ يَشَاءُ Artık o ülkenin dilediği yerinde oturabilirdi (12/56).

Rivayet edildiğine göre Allah Rasulü (s.a.v.) “konak, konaklama yeri olması için uygun bir yer aradığı gibi bevletmek için de uygun bir yer arardı” (كَانَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ يَتَبَوَّأُ لِبَوْلِهِ كََمَا يَتَبَوَّأُ لِمَنْزِلِهِ).

بَوَّأْتُ الرُّمْحَ : Mızrak için bir yer hazırladım, sonra onunla vurmaya ya da yaralamaya yöneldim. 

Allah Rasulü şöyle buyurmuştur: مَنْ كَذَّبَ عَلَيَّ مُتَعَمِّدًا فَلْيَتَبَوَّا مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ : Kim bile bile bana yalan nispet ederse ateşteki yerini hazırlasın.” 

Nasıl, “evlendi” anlamında بِنَاءٌ kelimesi kullanılıp بَنَى بِأَهْلِهِ denmekteyse, aynı şekilde “evlenmekten” kinaye olarak “Filan kişi evlendi” anlamında تَبَوَّأَ فُلاَنٌ denir.

Ayrıca بَوَاءٌ kelimesi “sıhriyette, evlilik sonucu oluşacak hısımlıkta ve kısasta birbirine denkleye riayet etme, bunu gözetme” anlamında kullanılır ve iki kişi birbirine müsavi, denk edildiğinde ya da tutulduğunda “Filan kişi filancaya müsavidir, denktir” anlamında فُلاَنٌ بَوَاءٌ لِفُلاَنٍ denir. 

Yüce Allah’ın şu sözüne gelince: بَاءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللّهِ Allah’ın gazabına uğramış olarak döner (8/16), Yani “Allahın gazabı/cezası da kendisi ile birlikte olarak, kendisi için hazırlanmış bir konaklama yerine yerleşmiş ya da konaklamış olur”. Ayette بِغَضَبٍ ifadesi, خَرَجَ بِسَيْفِهِ (Kılıcı üzerinde ya da yanında olarak çıktı) sözündeki بِسَيْفِهِ ifadesi gibi “hal cümlesi” konumundadır, yoksa مرَّ بِزَيْدٍ (Zeyde uğradı) sözündeki بِزَيْدٍ ifadesi gibi bir mef’ul değildir. Burada بَاءَ fiilinin kullanılmasındaki amaç, “o kimseye uygun yerin Allah’ın gazabının bulunduğu yer olduğuna” dikkatleri çekmektir. Zaten bunun başka türden bir yer olması nasıl düşünülebilir? Ayrıca Yüce Allah’ın bu sözü, فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ Onlara acıklı bir azabı müjdele (3/21) sözünde zikredilenle aynı çerçevededir. Yüce Allah’ın şu sözüne gelince: إِنِّي أُرِيدُ أَنْ تَبُوءَ بِإِثْمِي وَإِثْمِكَ İstiyorum ki, hem kendi günâhını hem de benim günâhımı yüklenesin (5/29), yani “bu halle birlikte, benim günahım da senin günahın da yanında olarak Allah’ın gazabı içinde kalmanı…”

بَاءَة kelimesi “cimadan” kinayeli olarak kullanılır. 

Halefun el-Ahmer, Arapların حَيَّاكَ الله وَبَيَّاكَ (Allah sana ömür, yüzüne de gülümseme versin) sözü ile ilgili şöyle demiştir: “Bunun aslı بَوَّأَكَ مَنْزِلاً şeklindedir. Sonradan sözün birbiriyle uyumlu olması için değişikliğe gidilmiştir. Bu bakımdan آتِيهِ الْغَدَاياَ وَالْعَشاَياَ sözünde الْغَدَاة kelimesinin غَدَوَات şeklindeki çoğunun الْغَدَاياَ şeklinde değiştirilmesine benzer.”

DİĞER BAZI TÜREVLER:

بَاءَ (geniş zaman يَبُوءُ mastar isim بَوْءٌ):

بَاءَ اِلَيْهِ : O kişiye veya şeye döndü; döndürdü; üstüne çekti; uğradı (gazap vb); kendini o kişiye veya şeye ortak etti.

بَاءَ بِاِثْمِهِ : Günahının karşılığını aldı; onu kabullendi veya itiraf etti; ondan mesul oldu; onun yükünü üstlendi veya onunla doldu; günahını taşıdı.

اَبُوءُ اِلَيْكَ بِنِعْمَتِكَ : Yaptığın iyiliği biliyorum ve ödülle onurlandırıyorum.

بَاءَ فُلَانٌ بِفُلَانٍ : Biri diğerine misilleme olarak öldürülmüştü.

بَاءَ aynı zamanda, uydu, eşleşti veya uygun geldi anlamlarındadır.

بَاءَ ayrıca, kendini övdü veya gururlandı anlamındadır.

بَوَّاَ : İndirdi, ağırladı, hazırladı, yerleştirdi.

بَوَّاَهُ : Onu bir evde barındırdı.

بَوَّاَهُ مَنْزِلًا : Ona kalacak bir yer hazırladı; onu bir yere yerleştirdi.

تَبَوَّاَ الْمَكَانَ اَوْ بِالْمَكَانِ : O yerde kaldı.

مُبَوَّءٌ : İkamet yeri.

تَبَوَّاَ : Konakladı, mesken edindi, yerleşti.