ع ه د

KÖK HARFLER: ع ه د

ANLAM: 

عَهِدَ : Birisine buyurmak, yüklemek, emir vermek, emretmek. Bir şeyi yapması için birisini zorlamak; ona bir şart veya şartlar koşmak; onunla bir mukavele, sözleşme, ahit yapmak, ona bir söz vermek. Bir şeyi korumak, ona karşı dikkatli olmak. 

AÇIKLAMA:

xx

DİĞER BAZI TÜREVLER:

xx

KUR’ÂN’DA GEÇEN TÜREVLERİ: 

Aşağıdaki tabloda Kur’ân’da geçen ve bu kökten gelen kelime türevleri, bunların gramatik adlandırılışları, Kur’ân’da kaç kere geçmiş olduğu belirtilmiş ve örnek bir ayet için, sûre/âyet numarası verilmiştir.


 Tür Adet Anlam Örnek
عَهِدَ fiil-I 6 Ahd etti, emretti 20/115
عَاهَدَ fiil-III 11 Andlaştı, muahede yaptı 9/75
عَهْدٌ isim 29 Ahd, anlaşma 33/15

Toplam 46

BENZERLİKLER VE FARKLILIKLAR: 

Mahreci Benzeyen Kökler

Benzer Manada Kelimeler

Zıt Manada Kelimeler

TÜRKÇEYE GEÇEN KELİMELER: 

Aşağıdaki tabloda bu kökten Türkçeye geçmiş olan kelimeler, bunların Arapça yazılışları, Türkçe anlamları verilmiştir. Bu kelimelerin bazılarına günümüz Türkçesinde pek rastlanmaz. Daha çok Osmanlıca metinlerde görülmektedir.

Ahd (Ahid) عَهْد Vadetme. Söz verme.  Ahd etmek
Uhde عُهْدَة Birinin yapmakla yükümlü olduğu iş, görev. Bir işi üzerine alma. Söz verme. Uhdesinden gelmek
Ma’hûd  مَعْهُود Vaad edilen. Söz verilen. Belli olan. 
Muâhede مُعَاهَدَة Karşılıklı yeminleşme, anlaşma.
Muâhid مُعَاهِد Andlaşma yapanlardan her biri. 
Taahhüd تَعَهُّد Bir işin veya bir şeyin yapılması için söz verme, üzerine almak.  Taahhüd etmek
Müteahhid مُتَعَهِّد Taahhüd eden. Bir işi üzerine alan.
Teâhüd تَعَاهُد Sözleşmek. Ahidleşmek.
Müteâhid مُتَعَاهِد Müteahhid.

Deruhte kelimesi, Farsça “der-“ öneki ile, “uhde” kelimesinin birleşmesinden oluşmuştur.

Veliaht kelimesi de, “velî” ve “ahd” kelimelerinin birleşmesinden oluşmuştur. “Söz verilmiş yönetici” anlamındadır. Abbasiler zamanında baştaki halife tarafından seçilen halefine verilen unvandır.

ÂYETLER:

DİKKAT! İncelediğimiz kökten gelen kelimeleri, Kur’an-ı Kerim’deki yerlerinde, yakın çevresindeki kelimelerle ilişkilerini gösterecek şekilde listeliyoruz. Uzun ayetlerin sadece bir bölümünü ele aldık. Bazı ayetlerin sadece bir kısmını gördüğümüz için, ayetler hakkında yanlış bir hüküm verilmemesi gerekir. Tamamını ele aldığımız ayetlerin meallerinin sonuna bir yıldız (*) işareti konmuştur.

عَهِدَ :  Fiil-I. 

2:125وَعَهِدْنَا إِلَىٰ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ
Diyanet Meali:İbrahim ve İsmail’e şöyle emretmiştik: “Tavaf edenler … için evimi (Kâbe’yi) tertemiz tutun.”
3:183إِنَّ اللَّهَ عَهِدَ إِلَيْنَا أَلَّا نُؤْمِنَ لِرَسُولٍ حَتَّىٰ يَأْتِيَنَا بِقُرْبَانٍ تَأْكُلُهُ النَّارُ
Diyanet Meali:(Onlar,) “Allah, bize, ateşin yiyeceği bir kurban getirmedikçe hiçbir peygambere inanmamamızı emretti” (dediler).
7:134قَالُوا يَا مُوسَى ادْعُ لَنَا رَبَّكَ بِمَا عَهِدَ عِنْدَكَ
Diyanet Meali:(Üzerlerine azap çökünce), “Ey Mûsâ! Rabbinin sana verdiği söz uyarınca bizim için dua et…” dediler.
20:115وَلَقَدْ عَهِدْنَا إِلَىٰ آدَمَ مِنْ قَبْلُ فَنَسِيَ وَلَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْمًا
Diyanet Meali:Andolsun, bundan önce biz Âdem’e (cennetteki ağacın meyvesinden yeme, diye) emrettik. O ise bunu unutuverdi. Biz onda bir kararlılık bulmadık. *
36:60أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يَا بَنِي آدَمَ أَنْ لَا تَعْبُدُوا الشَّيْطَانَ
Diyanet Meali:“Ey Âdemoğulları! Ben, size, şeytana kulluk etmeyin … diye emretmedim mi?”
43:49وَقَالُوا يَا أَيُّهَ السَّاحِرُ ادْعُ لَنَا رَبَّكَ بِمَا عَهِدَ عِنْدَكَ
Diyanet Meali:(Onlar azabı görünce) “Ey büyücü! Sana verdiği söze dayanarak, bizim için Rabbine dua et.

عَاهَدَ : Fiil-III. 

2:100أَوَكُلَّمَا عَاهَدُوا عَهْدًا نَبَذَهُ فَرِيقٌ مِنْهُمْ
Diyanet Meali:Onlar ne zaman bir antlaşma yaptılarsa, içlerinden birtakımı o antlaşmayı bozmadı mı?
2:177وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا
Diyanet Meali:Antlaşma yaptıklarında sözlerini yerine getirenler…
8:56الَّذِينَ عَاهَدْتَ مِنْهُمْ ثُمَّ يَنْقُضُونَ عَهْدَهُمْ فِي كُلِّ مَرَّةٍ
Diyanet Meali:Onlar, kendileriyle antlaşma yaptığın, sonra da her defasında antlaşmalarını bozan kimselerdir.
9:1بَرَاءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ
Diyanet Meali:Allah ve Resûlünden, kendileriyle antlaşma yapmış olduğunuz müşriklere kesin bir uyarıdır: *
9:4إِلَّا الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ ثُمَّ لَمْ يَنْقُصُوكُمْ شَيْئًا
Diyanet Meali:Ancak Allah’a ortak koşanlardan, kendileriyle antlaşma yapmış olduğunuz, sonra da antlaşmalarında size karşı hiçbir eksiklik yapmamış olanlar, bu hükmün dışındadır.
9:7إِلَّا الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ فَمَا اسْتَقَامُوا
Diyanet Meali:Ancak Mescid-i Haram’ın yanında kendileriyle antlaşma yaptıklarınız başkadır. Bunlar size karşı dürüst davrandığı sürece, (siz de onlara dürüst davranın).
9:75وَمِنْهُمْ مَنْ عَاهَدَ اللَّهَ لَئِنْ آتَانَا مِنْ فَضْلِهِ لَنَصَّدَّقَنَّ
Diyanet Meali:İçlerinden, “Eğer Allah bize lütuf ve kereminden verirse, mutlaka bol bol sadaka veririz…” diye Allah’a söz verenler de vardır.
16:91وَأَوْفُوا بِعَهْدِ اللَّهِ إِذَا عَاهَدْتُمْ
Diyanet Meali:Antlaşma yaptığınız zaman, Allah’a karşı verdiğiniz sözü yerine getirin.
33:15وَلَقَدْ كَانُوا عَاهَدُوا اللَّهَ مِنْ قَبْلُ لَا يُوَلُّونَ الْأَدْبَارَ
Diyanet Meali:Andolsun ki, onlar, daha önce geri dönüp kaçmayacaklarına dair Allah’a söz vermişlerdi.
33:23مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ
Diyanet Meali:Mü’minlerden öyle adamlar vardır ki, Allah’a verdikleri söze sâdık kaldılar.
48:10وَمَنْ أَوْفَىٰ بِمَا عَاهَدَ عَلَيْهُ اللَّهَ فَسَيُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا
Diyanet Meali:Allah’a verdiği sözü yerine getirene, Allah büyük bir mükâfat verecektir.

عَهْدٌ : İsim. 

2:27الَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِيثَاقِهِ
Diyanet Meali:Onlar, Allah’a verdikleri sözü, pekiştirilmesinden sonra bozan … kimselerdir.
2:40وَأَوْفُوا بِعَهْدِي أُوفِ بِعَهْدِكُمْ وَإِيَّايَ فَارْهَبُونِ
Diyanet Meali:Bana verdiğiniz sözü yerine getirin ki ben de size verdiğim sözü yerine getireyim. Yalnız benden korkun.
2:40وَأَوْفُوا بِعَهْدِي أُوفِ بِعَهْدِكُمْ وَإِيَّايَ فَارْهَبُونِ
Diyanet Meali:Bana verdiğiniz sözü yerine getirin ki ben de size verdiğim sözü yerine getireyim. Yalnız benden korkun.
2:80قُلْ أَتَّخَذْتُمْ عِنْدَ اللَّهِ عَهْدًا فَلَنْ يُخْلِفَ اللَّهُ عَهْدَهُ
Diyanet Meali:Sen onlara de ki: “Siz bunun için Allah’tan söz mü aldınız? Eğer böyle ise, Allah verdiği sözden dönmez.
2:80قُلْ أَتَّخَذْتُمْ عِنْدَ اللَّهِ عَهْدًا فَلَنْ يُخْلِفَ اللَّهُ عَهْدَهُ
Diyanet Meali:Sen onlara de ki: “Siz bunun için Allah’tan söz mü aldınız? Eğer böyle ise, Allah verdiği sözden dönmez.
2:100أَوَكُلَّمَا عَاهَدُوا عَهْدًا نَبَذَهُ فَرِيقٌ مِنْهُمْ
Diyanet Meali:Onlar ne zaman bir antlaşma yaptılarsa, içlerinden birtakımı o antlaşmayı bozmadı mı?
2:124قَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي قَالَ لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ
Diyanet Meali:İbrahim de, “Soyumdan da (önderler yap, ya Rabbi!)” demişti. Bunun üzerine Rabbi, “Benim ahdim (verdiğim söz) zalimleri kapsamaz” demişti.
2:177وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا
Diyanet Meali:Antlaşma yaptıklarında sözlerini yerine getirenler…
3:76بَلَىٰ مَنْ أَوْفَىٰ بِعَهْدِهِ وَاتَّقَىٰ فَإِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ
Diyanet Meali:Hayır! (Gerçek, onların dediği değil.) Kim sözünü yerine getirir ve Allah’a karşı gelmekten sakınırsa, şüphesiz Allah da sakınanları sever. *
3:77إِنَّ الَّذِينَ يَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَأَيْمَانِهِمْ ثَمَنًا قَلِيلًا أُولَٰئِكَ لَا خَلَاقَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ
Diyanet Meali:Şüphesiz, Allah’a verdikleri sözü ve yeminlerini az bir karşılığa değişenler var ya, işte onların ahirette bir payı yoktur.
6:152وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَىٰ وَبِعَهْدِ اللَّهِ أَوْفُوا
Diyanet Meali:(Birisi hakkında) konuştuğunuz zaman yakınınız bile olsa âdil olun. Allah’a verdiğiniz sözü tutun.
7:102وَمَا وَجَدْنَا لِأَكْثَرِهِمْ مِنْ عَهْدٍ وَإِنْ وَجَدْنَا أَكْثَرَهُمْ لَفَاسِقِينَ
Diyanet Meali:Biz onların çoğunda, sözünde durma diye bir şey bulmadık. Ama gerçekten onların çoklarını yoldan çıkmış kimseler bulduk. *
8:56الَّذِينَ عَاهَدْتَ مِنْهُمْ ثُمَّ يَنْقُضُونَ عَهْدَهُمْ فِي كُلِّ مَرَّةٍ
Diyanet Meali:Onlar, kendileriyle antlaşma yaptığın, sonra da her defasında antlaşmalarını bozan kimselerdir.
9:4فَأَتِمُّوا إِلَيْهِمْ عَهْدَهُمْ إِلَىٰ مُدَّتِهِمْ
Diyanet Meali:Onların antlaşmalarını, süreleri bitinceye kadar tamamlayın.
9:7كَيْفَ يَكُونُ لِلْمُشْرِكِينَ عَهْدٌ عِنْدَ اللَّهِ وَعِنْدَ رَسُولِهِ
Diyanet Meali:Allah’a ortak koşanların Allah katında ve Resûlü yanında bir ahdi nasıl olabilir?
9:12وَإِنْ نَكَثُوا أَيْمَانَهُمْ مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَطَعَنُوا فِي دِينِكُمْ فَقَاتِلُوا أَئِمَّةَ الْكُفْرِ
Diyanet Meali:Eğer antlaşmalarından sonra yeminlerini bozup dininize dil uzatırlarsa, küfrün elebaşlarıyla savaşın.
9:111وَمَنْ أَوْفَىٰ بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ
Diyanet Meali:Kimdir sözünü Allah’tan daha iyi yerine getiren?
13:20الَّذِينَ يُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَلَا يَنْقُضُونَ الْمِيثَاقَ
Diyanet Meali:Onlar, Allah’a verdikleri sözü yerine getiren ve sözleşmeyi bozmayanlardır. *
13:25وَالَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِيثَاقِهِ
Diyanet Meali:Allah’a verdikleri sözü, pekiştirilmesinden sonra bozanlar…
16:91وَأَوْفُوا بِعَهْدِ اللَّهِ إِذَا عَاهَدْتُمْ
Diyanet Meali:Antlaşma yaptığınız zaman, Allah’a karşı verdiğiniz sözü yerine getirin.
16:95وَلَا تَشْتَرُوا بِعَهْدِ اللَّهِ ثَمَنًا قَلِيلًا
Diyanet Meali:Allah’a verdiğiniz sözü az bir karşılığa değişmeyin.
17:34وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ
Diyanet Meali:Ve verdiğiniz sözü de yerine getirin.
17:34إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُولًا
Diyanet Meali:Çünkü söz (veren sözünden) sorumludur.
19:78أَطَّلَعَ الْغَيْبَ أَمِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمَٰنِ عَهْدًا
Diyanet Meali:Gaybı mı görüp bilmiş, yoksa Rahmân’dan bir söz mü almış? *
19:87لَا يَمْلِكُونَ الشَّفَاعَةَ إِلَّا مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمَٰنِ عَهْدًا
Diyanet Meali:Rahmân’ın katında söz almış olanlardan başkaları şefaat hakkına sahip olmayacaklardır. *
20:86أَفَطَالَ عَلَيْكُمُ الْعَهْدُ أَمْ أَرَدْتُمْ أَنْ يَحِلَّ عَلَيْكُمْ غَضَبٌ مِنْ رَبِّكُمْ
Diyanet Meali:“(Ayrılışımdan sonra) çok zaman mı geçti, yoksa üzerinize Rabbinizden bir gazap inmesini mi istediniz?”
23:8وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ
Diyanet Meali:Yine onlar ki, emanetlerine ve verdikleri sözlere riâyet ederler. *
33:15وَكَانَ عَهْدُ اللَّهِ مَسْئُولًا
Diyanet Meali:Allah’a verilen söz ise sorumluluğu gerektirir.
70:32وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ
Diyanet Meali:Onlar, emanetlerini ve verdikleri sözü gözeten kimselerdir. *