KÖK HARFLER: ز ي ن

ANLAM: 

زَانَ : Bir kişiyi veya şeyi süslemek, bezemek, donatmak, allayıp pullamak, güzelleştirmek, süslemek.

AÇIKLAMA:

Gerçek زِينَة (ziynet, süs, bezek) “insana ne dünyada ne de ahirette ahvalinden, vaziyetlerinden hiçbirinde leke sürmeyen, onu çirkinleştirmeyen ya da rezil etmeyen şey” demektir. Dolayısıyla insanı sadece belirli bir halde, vaziyette ziynetlendiren bir şey bir yönden de bir lekedir. Özetle زِينَة (ziynet) üç kısma ayrılır: 

1. İlim, bilgi ve güzel inançlar gibi nefsî, nefse ait ziynet. 
2. Kuvvet, uzun boy gibi bedenî, bedene ait ziynet. 
3. Mal, servet, itibar, değer, makam veya mevki gibi harici ziynet.

Yüce Allah’ın şu sözüne gelince: وَلَكِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإِيمَانَ وَزَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ : Fakat Allah, imanı size sevdirmiş ve onu gönüllerinizde süslemiştir (49/7). İman nefsî, nefse ait ziynetlerdendir. Şu sözüne gelince: قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللّهِ الَّتِيَ أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ : De ki: “Allah’ın, kulları için çıkardığı süsü kim haram etmiş?” (7/32). Buradaki زِينَة kelimesi harici ziynet anlamında yorumlanmıştır. Çünkü rivayet edildiğine göre bir kavim Beytullah’ı çıplak olarak tavaf edermiş, bu ayetle onların bu şekilde tavaf etmeleri yasaklanmıştır.

Bazıları şöyle demiştir: Bilakis burada zikredilen Allah’ın ziyneti şu ayette zikredilen “keremdir”: إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ : Allah katında en keremli olanınız/en değerliniz, kötülüklerden en çok korunanınızdır (49/13).

Yüce Allah’ın şu sözüne gelince: فَخَرَجَ عَلَى قَوْمِهِ فِي زِينَتِهِ : Karun, süsü içinde toplumunun karşısına çıktı (28/79). Burada zikri geçen ziynet “mal, servet, bol miktardaki ev eşyası ve itibar, değer, makam veya mevki türünden dünyevi ziynetlerdendir”.

“Ona güzelliğini fiille ya da sözle izhar etti, gösterdi” anlamında زَانَهُ كَذَا ve زَيَّنَهُ denir. Yüce Allah تَزْيِينٌ kelimesini: 

1. Bazı yerlerde Kendisine nispet ederek kullanmış, 
2. Bazı yerlerde şeytana nispet ederek kullanmış ve 
3. Bazı yerlerde de öznesinin adını belirtmeden zikretmiştir.

Kendisine nispet ederek kullandığı ayetlerden biri imanla ilgili şu sözü: وَزَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ : Allah, imanı gönüllerinizde süslemiştir (49/7) ve küfürle ilgili şu sözüdür:  إِنَّ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ زَيَّنَّا لَهُمْ أَعْمَالَهُمْ : Âhirete inanmayanların işlerini kendilerine süslemişizdir (27/4); كَذَلِكَ زَيَّنَّا لِكُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ : Biz, her ümmete yaptıkları işi böyle süslü gösterdik (6/108).

Şeytana nispet ederek kullandığı ayetlerden biri şu sözüdür وَإِذْ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ : Şeytan, işlerini onlara süslemişti (8/48) ve şu sözüdür: قَالَ رَبِّ بِمَا أَغْوَيْتَنِي لأُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فِي اْلأَرْضِ : (İblis): Rabbim, dedi, beni azdırmandan ötürü andolsun ki, ben de yeryüzünde onlara (günâhları) süsleyeceğim (15/39).

Öznesinin adını belirtmeden kullandığı ayetlerden bazıları şu sözüdür: زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ : Zevklere düşkünlük, insanlara süslü (câzip) gösterildi (3/14); زُيِّنَ لَهُمْ سُوءُ أَعْمَالِهِمْ : Kötü işleri kendilerine süslü gösterildi (9/37).

Şöyle buyurmuştur: زُيِّنَ لِلَّذِينَ كَفَرُوا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا : İnkâr edenlere dünya hayatı süslü gösterildi (2/212). Ve şu sözüdür: وَكَذَلِكَ زُيِّنَ لِكَثِيرٍ مِنَ الْمُشْرِكِينَ قَتْلُ أَوْلاَدَهُمْ شُرَكائِهِمْ : Böylece ortak koştukları (tarafından), müşriklerden çoğuna evlâdlarını öldürmeleri süslü gösterildi (6/137). Burada takdîren زَيَّنَهُ شُرَكَاؤُهُمْ denmek istenir.

Yüce Allah’ın şu sözüne gelince: وَزَيَّنَّا السَّمَاء الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ : Biz, en yakın göğü lambalarla donattık (41/12); إِنَّا زَيَّنَّا السَّمَاء الدُّنْيَا بِزِينَةٍ الْكَوَاكِبِ : Biz en yakın göğü bir ziynetle, yıldızlarla süsledik (37/6); وَزَيَّنَّاهَا لِلنَّاظِرِينَ : Onu gözleyenler için süsledik (15/16). Burada havâsın, mümtaz, seçkin insanların ve avâmın, genel insanların bildiği, gözle idrak edilen ziynetlere ve ayrıca yalnızca havâsın, mümtaz, seçkin insanların bildiği aklî ziynetlere yani onlara ait hükümlere ve onların seyrine, gidişine işaret edilmektedir.

Yüce Allah’ın eşyayı, varlıkları tezyîn etmesi bazen “onları müzeyyen, süslü, bezenmiş bir şekilde ibda’ buyurmasıyla; yani hiçbir şeyi örnek almadan, taklit etmeden vücuda getirmesi ile ve yine bu şekilde icat etmesi ile, vücuda getirmesi ile, yaratmasıyla” olur. İnsanların bir nesneyi tezyin etmesi ise, ya yaldızlama, altın nakşetme veya altınla bezemeleri şeklinde olur ya da sözle olur ki bu da onu methetmeleri ve yüceleceği bir şeyle zikretmeleri şeklinde olur. (Müfredât)

DİĞER BAZI TÜREVLER:

زَانَ (geniş zaman يَزِينُ mastar isim زَيْنٌ) ve زَيَّنَ (geniş zaman يُزَيِّنُ mastar isim تَزْيِينٌ):

زَيَّنَهُ ve زَانَهُ : O kişi veya şey, o kişiyi veya şeyi süsledi, bezedi, donattı, allayıp pulladı, güzelleştirdi, süsledi.

زَيَّنَهُ şu manaya da gelmektedir: O şeyin güzel görünmesini sağladı, o şey onun gösterişiydi, o şeyi ona methetti.

زِينَةٌ : Sayesinde birinin süslendiği, bezendiği, donatıldığı, allayıp pullandığı, güzel hale getirildiği, güzelleştirildiği bir şey; kullanılması ile birinin süslendiği bir şey; bir ziynet, süs, bezeme, süsleme, güzellik veya güzelleştirme, süsleme, vb. yolları; güzellik. Güzellik üç türdür: zihinsel, ilim veya bilim ve hayırlı inançlar; ve bedensel, güç ve endam, ve görünüş ve dış güzellik; zenginlik ve mertebe veya makam veya saygınlık gibi (çoğul hali: زِينٌ). Tüm bu türlerden Yüce Kur’an’da bahsedilmiştir (57:20;24:31;18:46).

زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا : Zenginlik ve çocuklar dahil olmak üzere dünya hayatının süsü, süslemesi, gösterişi, ihtişamı veya şatafatı.

يَوْمُ الزِّينَةِ : Bayram günü (20:59)