KÖK HARFLER: ج ث و
(ج ث و – ج ث ي)
ANLAM:
جَثَا : Dizleri üzerine oturmak; eğilmek; diz üstü düşmek; parmak ucuna kalkmak; yere diz çöküp kalçasını yukarı doğru kaldırmak.
AÇIKLAMA:
Fiil olarak “İki dizinin üzerine oturdu, diz çöktü” anlamında birinci bâbdan جَثَى عَلَى رُكْبَتَيْهِ-يَجْثُوا şeklinde kullanılır. Bu fiilin mastarı جُثُوٌّ ve جِثِيٌّ şekillerinde, ism-i faili de جَاثٍ şeklinde gelir. Bu kullanımıyla عَتَا-يَعْتُو, عُتُوٌّ وَعِتِيٌّ kullanımına benzer. جَاثٍ kelimesinin çoğulu جُثِيٌّ şeklinde gelir. Bu bakımdan da çoğulu بُكِيٌّ şeklinde gelen بَاكٍ kelimesine benzer.
Yüce Allah’ın şu sözüne gelince: وَ نَذَرُ الظَّالِمِينَ فِيهَا جِثِيّاً Ve zalimleri, diz çökmüş durumda orada bırakırız (19/72). Buradaki جِثِيّاً kelimesinin بِكِيّ kelimesi gibi bir çoğul olması da mümkündür, bu sıfata sahip bir mastar olması da.
Yüce Allah’ın وَتَرَى كُلَّ أُمَّةٍ جَاثِيَةً Her ümmeti diz çökmüş olarak görürsün (45/28) sözünde geçen جَاثِيَةً kelimesi ise, جَمَاعَةٌ قَاَئِمَةٌ وَقَاَعِدَة (ayakta olan ve oturan bir topluluk) sözünde olduğu gibi, cümlede çoğul yerine konmuştur. (Müfredât)
DİĞER BAZI TÜREVLER:
جَثَا (geniş zaman يَجْثُو mastar isim جُثُوٌّ) ve جَثَى (geniş zaman يَجْثِى mastar isim جُثِيٌّ ve جَثْيٌ):
جَثَا عَلَى رُكْبَتِهِ : Dizleri üzerine oturdu; eğildi; diz üstü düştü; parmak ucuna kalktı; yere diz çöküp kalçasını yukarı doğru kaldırdı.
جُثًا veya جُثًى : Birlik veya bir araya gelen bir grup insan.
جَاثٍ : Diz çökmüş; parmak uçlarına kalkmış; basitçe oturan; yere diz çöküp kalçasını yukarı doğru kaldıran kişi. (çoğul hali: جُثِىٌّ ve جِثِىٌّ ve dişil hali: جَاثِيَةٌ)
KUR’ÂN’DA GEÇEN TÜREVLERİ:
Aşağıdaki tabloda Kur’ân’da geçen ve bu kökten gelen kelime türevleri, bunların gramatik adlandırılışları, Kur’ân’da kaç kere geçmiş olduğu belirtilmiş ve örnek bir ayet için, sûre/âyet numarası verilmiştir.
|
| Tür | Adet | Anlam | Örnek | Açıklama |
| جِثِيٌّ | isim | 2 | Diz üstü oturmak (diz çökmek) | 19/68 |
|
| جَاثِيَةٌ | isim | 1 | Diz üstü oturan (diz çöken) (Müennes) | 45/28 | Müzekker: جَاثٍ |
|
| Toplam | 3 |
|
|
|
TÜRKÇEYE GEÇEN KELİMELER:
Aşağıdaki tabloda bu kökten Türkçeye geçmiş olan kelimeler, bunların Arapça yazılışları, Türkçe anlamları verilmiştir. Bu kelimelere günümüz Türkçesinde pek rastlanmaz. Daha çok Osmanlıca metinlerde görülmektedir.
| İcsâ | إِجْثَاء | Dizüstü getirme. Çökertme. |
ÂYETLER:
DİKKAT! İncelediğimiz kökten gelen kelimeleri, Kur’an-ı Kerim’deki yerlerinde, yakın çevresindeki kelimelerle ilişkilerini gösterecek şekilde listeliyoruz. Uzun ayetlerin sadece bir bölümünü ele aldık. Bazı ayetlerin sadece bir kısmını gördüğümüz için, ayetler hakkında yanlış bir hüküm verilmemesi gerekir. Tamamını ele aldığımız ayetlerin meallerinin sonuna bir yıldız (*) işareti konmuştur.
جِثِيٌّ : İsim. Masdar.
| 19:68 | فَوَرَبِّكَ لَنَحْشُرَنَّهُمْ وَالشَّيَاطِينَ ثُمَّ لَنُحْضِرَنَّهُمْ حَوْلَ جَهَنَّمَ جِثِيًّا |
| Diyanet Meali: | Rabbine andolsun, onları şeytanlarla beraber mutlaka haşredeceğiz. Sonra onları kesinlikle cehennemin çevresinde diz üstü hazır edeceğiz. * |
| 19:72 | ثُمَّ نُنَجِّي الَّذِينَ اتَّقَوْا وَنَذَرُ الظَّالِمِينَ فِيهَا جِثِيًّا |
| Diyanet Meali: | Sonra Allah’a karşı gelmekten sakınanları kurtarırız da zalimleri orada diz üstü çökmüş hâlde bırakırız. * |
جَاثِيَةٌ : İsim. İsm-i Fâil. Müennes. Müzekkeri: جَاثٍ
| 45:28 | وَتَرَىٰ كُلَّ أُمَّةٍ جَاثِيَةً كُلُّ أُمَّةٍ تُدْعَىٰ إِلَىٰ كِتَابِهَا |
| Diyanet Meali: | O gün her ümmeti diz çökmüş görürsün. Her ümmet kendi kitabına çağrılır. |