KÖK HARFLER:  ب ط ن

ANLAM: 

بَطُنَ: Çok fazla yemekten ötürü karnı büyümek. 

بَطِنَ: Tokluk nedeniyle karnı şişmek veya sağlığını bozmak; tıka basa doymak. 

بَطَنَ: Midesini bozmak; (hastalık) sistemine girmek veya karnına nüfuz etmek.

AÇIKLAMA:

بَطْنٌ kelimesi temelde, bir organ adıdır: Karın. Çoğulu بُطوُن şeklinde gelir. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: وَإِذْ أَنْتُمْ أَجِنَّةٌ فِي بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ Sizler analarınızın karınlarında ceninler iken… (53/32)

قَدْ بَطَنْتُهُ : Karnına vurdum ya da dokundum.

Ayrıca بَطْنٌ kelimesi her şeyde ظَهْرٌ’ın karşıtını ifade eder.

Mesela en alt tarafa بَطْنٌ, en üst tarafa da ظَهْرٌ’ın denir. 

“İşin iç yüzü” anlamına gelen بَطْنُ الْأَمْرِ ve vadinin iç tarafı anlamına gelen بَطْنُ الْوَادِي kullanımında buna benzetme yapılmıştır. 

Ayrıca, Arapların tümü tek bir şahısmış gibi düşünülüp, içindeki her bir kabile de örneğin karın بَطْنٌ, uyluk فَخْذٌ ve kahil كَاهِلٌ şeklinde bir organ gibi düşünülüp Arap obalarında da بَطْنٌ denmiştir.

Kapalı olan, kolay anlaşılmayan her şeye بَطْنٌ ; açık olan, dışta bulunan her şeye de ظَهْرٌ denmektedir. بُطْناَنُ الْقِدْرِ وَظَهْرَانُهاَ deyimi de buradan gelir. 

Duygunun algılayabildiği şeye ظَاهِرٌ (açık), algılayamadığı şeye de باَطِنٌ (gizli) denir. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: وَذَرُوا ظَاهِرَ اْلإِثْمِ وَبَاطِنَهُ Günâhın açığından da gizlisinden de sakınınız (6/120); مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ Açığına da gizlisine de (6/151).

بَطِينٌ : Karnı büyük kişi. 

بَطِنٌ : Çok yiyen kişi.

مِبْطَانٌ : Karnı büyüyüp şişecek kadar çok yiyen kişi. 

بِطْنَةٌ : Çok yemek yeme.

اَلْبِطْنَةُ تُذْهِبُ الْفِطْنَةَ : Çok yemek feraseti alır (zekayı öldürür).

Bir kimse karnının doymasından ve malının çok olmasından dolayı bunun kendisine yüklediği sorumluluğu iyi taşımayarak, gereğini, hakkını az yerine getirerek ve bunu asıl amacından, maksadından saptırarak, uzaklaştırarak, (sanki mest olmuş gibi) bir şaşkınlık, hayret içine düşüp aşırı bir sevinç içine girdiğinde veya küstahça ve nankörce davrandığında ona بَطِنَ الرَّجُلُ بَطَنًا denir.

بَطِنَ الرَّجُلُ : Adamın karnı büyüyüp şişti.

مُبَطَّن : Karnı zayıf adam, sıska kimse.

بَطَنَ اْلإِنْسَانُ : Karnı ağrıdı ya da rahatsızlandı. Buradan hareketle “karnı ağrıyan ya da karnından rahatsız olan adama” رَجُلٌ مَبْطُونٌ denir. 

بِطَانَةٌ kelimesi, ظِهَارَةٌ kelimesinin karşıtıdır. “İçlik, astar” demektir. 

بَطَنْتُ ثَوْبِي بِآخِرٍ  : Elbisemi bir diğerinin altına koydum. 

بَطَنَ فُلاَنٌ بِفُلاَنٍ : Falan kişi falan kişinin özel, çok yakın arkadaşlarından biri oldu. Mastarı بُطُونٌ şeklinde gelir.

بِطاَنَةٌ kelimesi ise, müsteâr olarak “bir kimsenin kendi işinin iç yüzüne (باَطِنٌ) muttali olabilme ayrıcalığı verdiği kişi” anlamında kullanılır. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: لاَ تَتَّخِذُوا بِطَانَةً مِنْ دُونِكُمْ Kendinizden başkasını sırdaş/dost edinmeyiniz (3/118). Bu kullanım, بِطاَنَةُ الثَّوْبِ (elbise içliği, astarı) kullanımından müsteardır. Bunun delili de Arapların “Falan kimseyi özel, yakın dostum olarak seçtim” anlamında söyledikleri لَبِسْتُ فُلاَناً (Falan kimseyi giyindim) sözleri ve “Falan kişi benim yakın dostumdur” anlamındaki فُلاَنٌ شِعَارِي وَدِثاَرِي (Falan kişi benim iç ve dış elbisem gibidir) sözleridir.

Bu anlamda Allah Rasulü’nün (s.a.v.) şöyle dediği rivâyet edilmiştir: مَا بَعَثَ اللهُ مِنْ نَبِيٍّ وَلاَ اسْتَخْلَفَ مِنْ خَلِيفَةٍ إَلاََّ كَانَتْ لَهُ بِطَانَتَانِ : بِطَانَةٌ تَأْمُرُهُ بِاْلخَيْرِ وَتَحُضُّهُ عَلَيْهِ وَبِطَانَةٌ تَأْمُرُهُ بِالشَّرِّ وَتَحُثُّهُ عَلَيْهِ Yüce Allah, hiçbir peygamber göndermemiş, hiçbir hâlife seçmemiştir ki, onun iki sırdaşı olmasın; bir sırdaşı ona iyiliği emreder ve onu iyiliğe teşvik eder; diğer sırdaşı ise, ona kötülüğü önerir ve kendini kötülüğe teşvik eder.

بِطَانٌ : Karın üzerine bağlanan kolan. Çoğulu أَبْطِنَةٌ ve بُطُنٌ şekillerinde gelir. 

أَبْطَنَانِ : Atın karnın üzerinden geçenden iki damardır.

بُطِينٌ : Koç burcunun karnı olan yıldız.

تَبَطُّنٌ : İşin içine girmek, iç yüzüne nüfuz etmek.

Allah’ın (c.c.) sıfatlarından olan اَلظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ kelimeleri, tıpkı اَلْأَوَّلُ وَالْآخِرُ kelimeleri gibi, sadece ikili olarak kullanılırlar. Zira söylendiğine göre buradaki اَلظَّاهِرُ kelimesi, bizim bedihi bilgimize bir işarettir. Çünkü fıtrat, insanın baktığı her şeyde Yüce Allah’ın mevcut olduğuna hükmetmek ister. Nitekim Yüce Allah şöyle buyurmuştur: وَهُوَ الَّذِي فِي السَّمَاء إِلَهٌ وَفِي اْلأَرْضِ إِلَهٌ Gökteki ilâh da, yerdeki ilâh da O’dur (43/84). Bundan dolayı hikmet ehli kimselerden biri şöyle demiştir: مَثَلُ طَالِبِ مَعْرِفَتِهِ مَثَلُ مَنْ طَوَّفَ الْآفَاقَ فِي طَلَبِ مَا هُوَ مَعَهُ “Allah’ı bilmenin taliplisi olan, bu arayışta olan kimse aynen yanında, kendisiyle birlikte olanı uzak ufuklarda arayan kimse gibidir.”

بَاطِنٌ kelimesi ise, “Allah’ı hakiki, gerçek anlamda bilmeye” işarettir. Hazreti Ebu Bekir’in (r.a) şu sözünde işaret ettiği budur: يَا مَنْ غَايَةُ مَعْرِفَتِهِ اْلقُصُورُ عَنْ مَعْرِفَتِهِ : Ey kendisini hakkıyla bilmekte son nokta, kendisini bilmekten aciz kalmak olan Allah’ım!

1. Bir görüşe göre, Yüce Allah, kendisine delalet eden ayetleri itibariyle Zâhir, zatı itibariyle de Bâtın’dır.
2. Bir diğer görüşe göre ise, bütün varlıkları kuşatması ve onlar sayesinde idrak edilmesi itibari ile Zâhir’dir ve hiçbir varlık tarafından kuşatılanmaması itibariyle de Bâtın’dır. Nitekim şöyle buyurmuştur: لا تُدْرِكُهُ اْلأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ اْلأَبْصَارَ Gözler O’nu görmez, fakat O gözleri görür (6/103).

Emîru’l-Mü’minîn’den (r.a.) her iki lafzın tefsiri olacak şöyle bir söz rivayet edilmiştir: تَجَلَّى لِعِبَادِهِ مِنْ غَيْرِ أَنْ رَأَوْهُ، وَأَرَاهُمْ نَفْسَهُ مِنْ غَيْرِ أَنْ تَجَلَّى لَهُمْ : “Yüce Rabbim, kulları kendisini görmeden onlara tecelli eder. Ve kendilerine tecelli etmeden de onlara kendini gösterir.” Bunun hakikatini bilmek, keskin bir anlayışa ve kamil, kusursuz bir akla ihtiyaç duyar. 

Yüce Allah’ın şu sözüne gelince: وَأَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَبَاطِنَةً Ve size açık ve gizli olarak nimetlerini bol bol verdi (31/20). 

1. Bir görüşe göre, burada zahir kelimesi ile “peygamberlik”, batın kelimesi ile de “akıl” kastedilmiştir. 
2. Bir görüşe göre zahir kelimesi ile “duyunun konusu olan şeyler”, batın kelimesi ile, “aklın konusu olan şeyler” kastedilmiştir. 
3. Başka bir görüşe göre ise, zahir kelimesi ile “düşmanlara karşı insanlar aracılığıyla yapılan yardım”, batın kelimesi ile, “melekler aracılığıyla yapılan yardım” kastedilmiştir. Bunların tümü de ayetin genel anlamına dahildir.

DİĞER BAZI TÜREVLER:

بَطُنَ (geniş zaman يَبْطُنُ mastar isim بَطَانَةٌ) ve بَطِنَ (geniş zaman يَبْطَنُ mastar isim بَطَنٌ):

بَطُنَ : Çok fazla yemekten ötürü karnı büyüdü.

بَطِنَ : Tokluk nedeniyle karnı şişti veya sağlığını bozdu; tıka basa doydu; çok fazla övünüp küstahça davrandı.
بَطَنَ (geniş zaman يَبْطُنُ mastar isim بَطَنٌ): Anlamları: (1) Midesini bozdu; (2) o şey (hastalık) sistemine girdi veya karnına nüfuz etti; (3) gizliydi veya gizlendi. Kapalı oldu, içte kaldı.

بَطَنَ الْوَادِىَ : Vadiye girdi.

بَطَنَ الْاَمْرَ : İşin içine girdi veya işin iç yüzünü biliyordu.

بَطَنَ بِفُلَانٍ اَوْ مِنْ فُلَانٍ : Onun sırdaşlarından biri oldu.

اَبْطَنَ الشَّىْءَ : O şeyi gizledi.

اَبْطَنْتُ الرَّجُلَ : Onu en yakın arkadaşlarımdan biri yaptım; onu بِطَانَةٌ (yakın arkadaş) olarak benimsedim.

بَطْنٌ (çoğul hali بُطُونٌ) : Anlamları: (1) Göbek veya karın. (2) Herhangi bir şeyin içi.

ذُو الْبَطْنِ : Göbekte olan şey.

اَلْقَتْ ذَاتَ بَطْنِهَا : Bir çocuk dünyaya getirdi.

مَاتَتْ فِى بَطْنٍ : Doğum esnasında öldü. 

بَطْنٌ aynı zamanda küçük arazi veya toprak parçası anlamındadır.

بَطْنُ مَكَّةَ : Mekke’nin içi, göbeği, alt tarafı..

بَطْنُ السَّمَاءِ : Gökyüzünün görünen kısmı. 

مَاتَ بِالْبَطْنِ : Karnındaki rahatsızlıktan dolayı öldü.

بَاطِنٌ : Sır, gizli; bir şeyin içteki bölümü veya iç yüzü. Hasse ile idrak edilen şeylere ظَاهِرٌ dendiği gibi, hasse ile idrak edilemeyenlere de بَاطِنٌ denir.

بَاطِنٌ الْاَمْرِ : İşin iç yüzü; gizli düşünceler; zihnin içerisindeki gizli yer.

اَلْبَاطِنُ Allah’ın (c.c.) sıfatlarından biridir ve O, her şeyin içindeki durumu bilir; O, gizli şeylerin sırlarını da bilir; O, umumi bakıştan gizli olandır.

بَاطِنَةٌ (şu sözcüğün dişi halidir: بَاطِنٌ): Gizli; sır.

بِطَانَةٌ (çoğul hali بَطَائِنُ ) : ar; bir giysinin iç katı, astar; birinin sakladığı sır; sırdaş veya özel arkadaş ya da dost.

هُوَ بِطَانَتِى : O benim sırdaşım, yakın veya özel arkadaşım.

بِطَانَةُ الرَّجُلِ : Birinin ailesi veya yakın dostları.

مَبْطُونٌ : Karnından bir rahatsızlığı olma; karnındaki bir hastalıktan dolayı vefat eden kişi.