خ ي ل

KÖK HARFLER:  خ ي ل

ANLAM: 

خَالَ : Tahmin etmek, hayal etmek, zannetmek, düşünmek, farz etmek. 

AÇIKLAMA:

xx

DİĞER BAZI TÜREVLER:

خَالَ (geniş zamanlı يَخَالُ mastar ismi  خَيْلٌ ve خَيْلَةٌ ve خَالٌ ve خَيْلَانٌ):

خَالَ الشَّىْءَ : Tahmin etti, hayal etti, zannetti, düşündü, farzetti.

خُيِّلَ لَهُ كَذَا : Böyle bir şey onun zihninde zuhur etti, böyle bir şey ona göründü.

خُيِّلَ اِلَيْهِ اَنَّهُ كَذَا : O şey ona öyleymiş gibi göründü.

خَيْلٌ : Toplu olarak atlar; süvari (tekil ve çoğul olarak kullanılmaktadır); erkekler ve kadınlar; atlılar veya at binicileri.

اِخْتَالَ : Kendini beğenmiş veya kibirliydi; kendini beğenmiş ve kibirli bir biçimde davrandı.

مُخْتَالٌ : Kendini beğenmiş ve övünüp duran, kibirli; bir o yana bir bu yana salınarak, kendini beğenmiş ve kibirli bir biçimde yürüyen kişi.

KUR’ÂN’DA GEÇEN TÜREVLERİ: 

Aşağıdaki tabloda Kur’ân’da geçen ve bu kökten gelen kelime türevleri, bunların gramatik adlandırılışları, Kur’ân’da kaç kere geçmiş olduğu belirtilmiş ve örnek bir ayet için, sûre/âyet numarası verilmiştir.


TürAdetAnlamÖrnekAçıklama
خَيَّلَfiil-II1Hayal kurdu, tahayyül etti, benzetdi20/66Meçhul muzarisi: يُخَيَّلُ
خَيْلٌisim5At, süvari (çoğul)17/64
مُخْتَالٌisim3Böbürlenen, kendini büyük gören4/36

Toplam9


BENZERLİKLER VE FARKLILIKLAR: 

Mahreci Benzeyen Kökler

Benzer Manada Kelimeler

  • خَالَ (a)
    • حَسِبَ > bak: ح س ب
    • ظَنَّ > bak: ظ ن ن
    • تَخَيَّلَ > bu kök
    • خَمَّنَ
    • تَوَهَّمَ
  • خَالَ (b)
  • اِخْتَالَ

Zıt Manada Kelimeler

TÜRKÇEYE GEÇEN KELİMELER: 

Aşağıdaki tabloda bu kökten Türkçeye geçmiş olan kelimeler, bunların Arapça yazılışları, Türkçe anlamları verilmiştir. Bu kelimelerin bazılarına günümüz Türkçesinde pek rastlanmaz. Daha çok Osmanlıca metinlerde görülmektedir.

Hayl خَيْل At. At sürüsü.
Hayâl خَيَال 1: Zihinde tasarlanan, canlandırılan ve gerçekleşmesi özlenen şey, düş, imge, hülya.  2: Belli belirsiz görülen şey, gölge.
Hayâlet خَيَالَة Gerçekte var olmadığı halde varmış gibi göze görünen şey.
Hayyâl خَيَّال At terbiyecisi, at yetiştiren. Çok hayal eden.
Tahyîl تَخْيِيل Akla getirme. Fikre getirme, zihinde canlandırma.
Muhayyel مُخَيَّل Hayal gücüyle yaratılan, hayal edilen. Tahayyül edilmiş. Hayal olarak düşünülmüş. Zihinde tasarlanmış.
Muhayyile مُخَيِّلَة Hayal gücü.
Tahayyül تَخَيُّل Hayalde canlandırma, sembolleştirme. Hayale getirmek.
Muhtâl مُخْتَال Mütekebbir.

ÂYETLER:

DİKKAT! İncelediğimiz kökten gelen kelimeleri, Kur’an-ı Kerim’deki yerlerinde, yakın çevresindeki kelimelerle ilişkilerini gösterecek şekilde listeliyoruz. Uzun ayetlerin sadece bir bölümünü ele aldık. Bazı ayetlerin sadece bir kısmını gördüğümüz için, ayetler hakkında yanlış bir hüküm verilmemesi gerekir. Tamamını ele aldığımız ayetlerin meallerinin sonuna bir yıldız (*) işareti konmuştur.

خَيَّلَ : Fiil-II. Meçhul muzarisi: يُخَيَّلُ

20:66 فَإِذَا حِبَالُهُمْ وَعِصِيُّهُمْ يُخَيَّلُ إِلَيْهِ مِنْ سِحْرِهِمْ أَنَّهَا تَسْعَىٰ
Diyanet Meali: Bir de ne görsün, onların ipleri ve değnekleri yaptıkları sihirden dolayı kendisine hızla sürünür gibi görünüyor.

خَيْلٌ : İsim.

3:14 زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاءِ وَالْبَنِينَ وَالْقَنَاطِيرِ الْمُقَنْطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ وَالْخَيْلِ الْمُسَوَّمَةِ
Diyanet Meali:  Kadınlar, oğullar, yük yük altın ve gümüş, salma atlar, (davarlar ve ekinler gibi nefsin şiddetle arzuladığı şeyler) insana süslü gösterildi. 
8:60 وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ
Diyanet Meali:  Onlara karşı gücünüz yettiği kadar kuvvet ve savaş atları hazırlayın. 
16:8 وَالْخَيْلَ وَالْبِغَالَ وَالْحَمِيرَ لِتَرْكَبُوهَا وَزِينَةً وَيَخْلُقُ مَا لَا تَعْلَمُونَ
Diyanet Meali: Hem binesiniz diye, hem de süs olarak atları, katırları ve merkepleri de yarattı. Bilemeyeceğiniz daha nice şeyleri de yaratır.*
17:64 وَاسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِكَ وَأَجْلِبْ عَلَيْهِمْ بِخَيْلِكَ وَرَجِلِكَ
Diyanet Meali: “(Haydi) onlardan gücünün yettiğinin ayağını çağrınla kaydır. Atlıların ve yayalarınla onların üzerine yürü. 
59:6 وَمَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَىٰ رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَمَا أَوْجَفْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ خَيْلٍ وَلَا رِكَابٍ
Diyanet Meali: Onların mallarından Allah’ın, savaşılmaksızın peygamberine kazandırdığı mallar için siz, at ya da deve koşturmuş değilsiniz.

مُخْتَالٌ : İsim.

31:18: إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ
Diyanet Meali: Çünkü Allah, hiçbir kibirleneni, övüngeni sevmez.”
57:23 وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ
Diyanet Meali: Çünkü Allah, kendini beğenip övünen hiçbir kimseyi sevmez.
4:36 إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ مَنْ كَانَ مُخْتَالًا فَخُورًا
Diyanet Meali: Şüphesiz Allah, kibirlenen ve övünen kimseleri sevmez.