KÖK HARFLER: ص ع د
ANLAM:
صَعِدَ : Yükselmek, tırmanmak, merdivenle yukarı çıkmak. Dağa çıkmak.
AÇIKLAMA:
xx
DİĞER BAZI TÜREVLER:
صَعِدَ (geniş zaman يَصْعَدُ mastar isim صُعُودٌ ve صَعْدٌ)
صَعِدَ فِى السُّلَّمِ veya اَصْعَدَ : Yükseldi, tırmandı veya merdivenle yukarı çıktı.
اَصْعَدَ فِى الْجَبَلِ : Dağa çıktı.
اَصْعَدَ فِى الْاَرْضِ : Daha yüksek bir ülkeye doğru bu topraklardan geçti; herhangi bir yönde bu topraklardan geçerek seyahat etti; toprağa indi.
اَصْعَدَ aynı zamanda, bir başkasının üzerine doğru ilerledi; uzağa gitti anlamlarında kullanılır. Ayrıca, herhangi bir yöne doğru uzaklaştı anlamına da gelir.
اَصْعَدَ فِى الْعَدْوِ : Kıyasıya koşarak kendini heba etti.
صَعُودٌ : Yokuş; yokuşlu yol; çıkışı güç, sarp bir dağ yolu; çıkışı zor bir yer; güçlük, ıstırap, felaket veya bela.
صَعَدٌ : Istıraplı; üzücü.
اَمْرٌ صَعَدٌ : Zor veya ıstıraplı mesele.
صَعِيدٌ : Yüksek veya yükseltilmiş toprak ya da arazi; üzerinde hiç ağaç olmayan toprak veya arazi; çöl; ister toz ister toprak ister başka bir şey olan kara parçası; yer, zemin ya da toprak, kara, toprağı olan kara parçası; geniş veya büyük yer; otoyol.
اصَّعَّدَ : Güçlükle çıktı, yükseldi, nefesi daralır bir vaziyette çıktı.
KUR’ÂN’DA GEÇEN TÜREVLERİ:
Aşağıdaki tabloda Kur’ân’da geçen ve bu kökten gelen kelime türevleri, bunların gramatik adlandırılışları, Kur’ân’da kaç kere geçmiş olduğu belirtilmiş ve örnek bir ayet için, sûre/âyet numarası verilmiştir.
|
| Tür | Adet | Anlam | Örnek | Açıklama |
| صَعِدَ | fiil-I | 1 | Yukarı çıktı. İstiare olarak; (kuldan Allah’a): vasıl oldu, erişti, çıktı. | 35/10 |
|
| أَصْعَدَ | fiil-IV | 1 | Mübalağa yaptı. Uzaklaştı. | 3/153 |
|
| اَصَّعَّدَ | fiil-V | 1 | Güçlükle çıktı, yükseldi, nefesi daralır bir vaziyette çıktı. | 6/125 | Aslı: تَصَعَّدَ |
| صَعَدٌ | isim | 1 | Meşakkat, zorluk. | 72/17 |
|
| صَعُودٌ | isim | 1 | Meşakkat. | 74/17 |
|
| صَعِيدٌ | isim | 4 | Yeryüzü. Arazi, yer, toprak. Yol. | 4/43 |
|
|
| Toplam | 9 |
|
|
|
BENZERLİKLER VE FARKLILIKLAR:
Kök Harflerinin Yer Değişimi
Mahreci Benzeyen Kökler
Benzer Manada Kelimeler
- صَعَدَ
- صَعِيدٌ
Zıt Manada Kelimeler
AÇIKLAMA:
SU‘ÛD ile İRTİFÂ’ kelimeleri arasındaki fark
( ر ف ع – ص ع د )
Su‘ûd “mekanda yükselme” anlamı ile sınırlıdır ve diğer alanlarda kullanılmaz. Mesela “Onun durumu, konumu yükseldi” derken kullanılmaz. Bu ifade için irtifâ‘ veya uluvv kelimeleri kullanılabilir. “Falanca mecliste yükseldi” veya “Falanın meclisine çıktım” derken irtifâ‘ kelimesi kullanılır ama yükseğe çıkmadıkça sa‘ide fiili kullanılmaz. (Farklar Sözlüğü 266) Bknz: ( ر ف ع )
SU‘ÛD ile RUKİYY kelimeleri arasındaki fark
( ص ع د – ر ق ي )
Rukiyy kelimesi, su‘ûd kelimesinden daha geneldir. “Merdivene ya da basamağa tırmandı” ifadesi için her ikisi de kullanılabilir. Oysa “İlim ve şerefte en son noktaya ulaştım” derken, sa‘ide fiili kullanılmaz, rakiye fiili kullanılır. Çünkü bu kelime mekan konusunda da, başka konularda da kullanılabilir. Rakiye fiili, anlam bakımından yavaş yavaş, adım adım, aşama aşama ilerlemek, yükselmek” anlamına gelir. (Farklar Sözlüğü 267) Bknz: ( ر ق ي )
TÜRKÇEYE GEÇEN KELİMELER:
Aşağıdaki tabloda bu kökten Türkçeye geçmiş olan kelimeler, bunların Arapça yazılışları, Türkçe anlamları verilmiştir. Bu kelimelere günümüz Türkçesinde pek rastlanmaz. Daha çok Osmanlıca metinlerde görülmektedir.
| Saîd | صَعِيد | Yukarıdaki temiz toprak. Yeryüzü. Yol. |
|
| Saûd | صَعُود | İnişli ve yokuşlu yer. |
|
| Sâid | صَاعِد | Yukarıya çıkan. Yüksek. |
|
| Suûd | صُعُود | Yükselmek. Yukarı çıkmak. |
|
| Mas’ad | مَصْعَد | Yukarı çıkılacak yer. | Çoğulu: Mesâid |
| Mıs’âd | مِصْعَاد | Merdiven. Yükseğe çıkmakta kullanılan alet. |
|
| Tesâud | تَصَاعُد | Yukarı çıkma. | Çoğulu: Tesâudât |
ÂYETLER:
DİKKAT! İncelediğimiz kökten gelen kelimeleri, Kur’an-ı Kerim’deki yerlerinde, yakın çevresindeki kelimelerle ilişkilerini gösterecek şekilde listeliyoruz. Uzun ayetlerin sadece bir bölümünü ele aldık. Bazı ayetlerin sadece bir kısmını gördüğümüz için, ayetler hakkında yanlış bir hüküm verilmemesi gerekir. Tamamını ele aldığımız ayetlerin meallerinin sonuna bir yıldız (*) işareti konmuştur.
صَعِدَ: Fiil-I.
| 35:10 | إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ |
| Diyanet Meali: | Güzel sözler ancak O’na yükselir. Salih ameli de güzel sözler yükseltir. |
أَصْعَدَ : Fiil-IV.
| 3:153 | إِذْ تُصْعِدُونَ وَلَا تَلْوُونَ عَلَىٰ أَحَدٍ وَالرَّسُولُ يَدْعُوكُمْ |
| Diyanet Meali: | Peygamber, arkanızdan sizi çağırırken siz durmadan dağa yukarı kaçıyor, hiç kimseye dönüp bakmıyordunuz. |
اَصَّعَّدَ : Fiil-V. Aslı: تَصَعَّدَ
| 6:125 | يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقًا حَرَجًا كَأَنَّمَا يَصَّعَّدُ فِي السَّمَاءِ |
| Diyanet Meali: | (Kimi de saptırmak isterse), onun göğsünü göğe çıkıyormuşçasına daraltır, sıkar. |
صَعَدٌ : İsim. Sıfat.
| 72:17 | وَمَنْ يُعْرِضْ عَنْ ذِكْرِ رَبِّهِ يَسْلُكْهُ عَذَابًا صَعَدًا |
| Diyanet Meali: | “Kim Rabbinin zikrinden (Kur’an’dan) yüz çevirirse, Rabbi onu gittikçe yükselen bir azaba sokar.” |
صَعُودٌ : İsim.
| 74:17 | سَأُرْهِقُهُ صَعُودًا |
| Diyanet Meali: | Ben onu dimdik bir yokuşa sardıracağım. * |
صَعِيدٌ : İsim.
| 4:43 | فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ |
| Diyanet Meali: | … o zaman temiz bir toprağa yönelip, (niyet ederek onunla) yüzlerinizi ve ellerinizi meshedin. |
| 5:6 | فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ مِنْهُ |
| Diyanet Meali: | … o zaman temiz bir toprağa yönelin. Onunla yüzlerinizi ve ellerinizi meshedin (Teyemmüm edin). |
| 18:8 | وَإِنَّا لَجَاعِلُونَ مَا عَلَيْهَا صَعِيدًا جُرُزًا |
| Diyanet Meali: | Biz, elbette (zamanı gelince) yeryüzündeki her şeyi bir kuru toprak hâline getireceğiz. * |
| 18:40 | وَيُرْسِلَ عَلَيْهَا حُسْبَانًا مِنَ السَّمَاءِ فَتُصْبِحَ صَعِيدًا زَلَقًا |
| Diyanet Meali: | “Seninkinin üzerine de gökten bir afet indirir de bağ kupkuru ve yalçın bir toprak hâline geliverir.” |