KÖK HARFLER:  خ و ن

ANLAM: 

خَانَ : (Bir kimse bir kimseye karşı) ona verdiği inanç veya güvene sadık olmayan bir biçimde hareket etmek ya da davranmak; ona karşı haksız veya yanlış bir biçimde hareket etmek; ona karşı sadakatsiz, hain veya kalleş olmak.

AÇIKLAMA:

خِيَانَةٌ ve نِفَاقٌ kelimeleri aynı anlamdadır. Bununla beraber خِيَانَةٌ kelimesi “ahit: anlaşma, sözleşme veya verilen söz” ve “eminlik, güvenilirlik, vefakarlık veya sadakat” göz önünde bulundurularak kullanılırken نِفَاقٌ kelimesi ise, “din” göz önünde bulundurularak kullanılır. Bu temel anlamdan sonra iç içe girmiş, karışık şekilde kullanılır.

Bu itibarla خِيَانَةٌ kelimesi “ahdi: anlaşmayı, sözleşmeyi veya verilen sözü gizlice çiğneyerek veya bozarak hakka muhalefet etmek, aykırı hareket etmek” anlamına gelir. خِيَانَةٌ kelimesinin zıddı “eminlik, güvenilirlik, vefakarlık veya sadakat” anlamına gelen أَمَانَةٌ kelimesidir. “Filan kişiye hıyanet, vefasızlık veya sadakatsızlık ettim” anlamında خُنْتُ فُلاَناً şeklinde ve “Filan kişinin emanetine: güvenine hıyanet, sadakatsizlik ettim” خُنْتُ أمَانَةَ فُلاَنٍ şekillerinde kullanılır.

Şu ayetlerde bu anlamda gelmiştir: لاَ تَخُونُوا اللّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُوا أَمَانَاتِكُمْ Allah’a, Peygamber’e hıyanet etmeyiniz. Yoksa üstlendiğiniz emanetlere bile bile hıyanet etmiş olursunuz (8/27); ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً لِلَّذِينَ كَفَرُوا اِمْرَأةَ نُوحٍ وَاِمْرَأةَ لُوطٍ كَانَتَا تَحْتَ عَبْدَيْنِ مِنْ عِبَادِنَا صَالِحَيْنِ فَخَانَتَاهُمَا Allah inkâr edenlere, Nuh’un hanımı ile Lut’un hanımını misal verdi. Onlar, kullarımızdan iki salih kişinin nikahında iken onlara hainlik ettiler (66/10)

Yüce Allah’ın şu sözüne gelince: وَلاَ تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلَىَ خَآئِنَةٍ مِنْهُمْ Pek azı dışında, onlardan sürekli ihanet görürsün (5/13). Yani “onlardan hain bir topluluk…”

1. Şöyle denmiştir: Bu “…hain bir adam…” anlamındadır. Ayrıca رَجُلٌ خَائِنٌ şeklinde de kullanılmıştır. Dolayısıyla tıpkı رَاوِيَةٌ ve دَاهِيَةٌ kullanımlarında olduğu gibi رَجُلٌ خَائِنٌ ve رَجُلٌ خَائِنَةٌ şekillerinde kullanılır. 
2. Bir görüşe göre ise, ayette geçen خَائِنَةٍ kelimesi mesela قُمْ قَائِمًا sözünde olduğu gibi, cümlede mastar yerine konmuştur.

Yüce Allah’ın şu sözüne gelince: يَعْلَمُ خَائِنَةَ اْلأَعْيُنِ O, gözlerin hainliğini de bilir (40/19). Buradan zikredilen şekildedir. Şöyle buyurmuştur: وَإِنْ يُرِيدُوا خِيَانَتَكَ فَقَدْ خَانُوا اللّهَ مِنْ قَبْلُ فَأمْكَنَ مِنْهُمْ Eğer bu esirler sana ihanet etmeyi düşünüyorlarsa bilsinler ki, daha önce Allah’a ihanet ettiler de bu yüzden O, seni onlara karşı üstün getirdi (8/71). Şu sözüne gelince: عَلِمَ اللهُ أنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَكُمْ Allah sizin kendi kendinizi kandırdığınızı biliyordu (2/187).

اِخْتِيَانٌ kelimesi “hıyanet, vefasızlık veya sadakatsizlik etmeyi istemek” demektir. Yüce Allah’ın burada تَخُونُونَ أنْفُسَكُمْ dememiş olmasının nedeni, “onların henüz hıyanet, vefasızlık veya sadakatsizlik etmemiş olup bilakis hıyaneti, vefasızlık veya sadakatsizlik etmeyi isteme noktasında olmalarıdır.” Çünkü اِخْتِيَانٌ “hıyanette, vefasızlıkta veya sadakatsizlikte bulunmanın yolunu arama maksadıyla insanın şehvetinin harekete geçmesi” demektir. Yüce Allah’ın şu sözünde işaret edilen de budur: إِنَّ النَّفْسَ َلأمَّارَةٌ بِالسُّوءِ Şüphesiz nefis kötülüğü çokça emredicidir (12/53). (Müfredât)

DİĞER BAZI TÜREVLER:

خَانَ (geniş zaman يَخُونُ mastar ismi  خِيَانَةٌ ve خَائِنَةٌ ve خَوْنٌ):

خَانَهُ ve اِخْتَانَهُ : Ona verdiği inanç veya güvene sadık olmayan bir biçimde hareket etti ya da davrandı; ona karşı haksız veya yanlış bir biçimde hareket etti; ona karşı sadakatsiz, hain veya kalleşti.

خِيَانَةٌ : Hıyanet; sadakatsizlik; hainlik.

خَائِنٌ ve خَائِنَةٌ ve خَؤُونٌ ve خَوَّانٌ (son üçü pekiştirmeli sıfattır): Sadakatsiz, hain ve kalleş kimse.

خَائِنٌ  : Hain, kalleş, vefasız, sadakatsiz kimse.

خَانَ الْعَهْدَ اَوْ فِى الْعَهْدِ : Sözleşmeyi bozdu. Antlaşmaya sadık değildi.

خَانَتْهُ رِجْلَاهُ : Kendisini yarı yolda bırakmış bacaklarıyla yürüyemiyordu.

خَانَهُ الدَّهْرُ : Zaman onu aldatmıştı.

خَائِنَةَ الْاَعْيُنِ : Bakmaya izin verilmeyen bir şeye atılan gizli bir bakış; şüphe uyandıracak bir bakışla bakmak; birinin aklındaki bir şeyi anlatmak için gözüyle bir işaret yapması; belirsiz bir ifade takınmak suretiyle gözün kısılması.