KÖK HARFLER:  ج ل ل

ANLAM: 

جَلَّ : Kalın, kocaman, kaba, sert, kaba saba, büyük ya da cüsseli olmak; (bir şey), (cismen) bir hayli büyümek; (bir adam) itibar, mevki ya da saygınlık açısından yükselmek.

AÇIKLAMA:

جَلاَلَةٌ : Kadir, itibar, değer ya da mevki bakımından azamet, büyüklük ya da yücelik. Sonunda ة olmayan جَلَالٌ kelimesi ise, “Bu azamette, büyüklükte en son sınıra ya da noktaya ulaşmak” demektir. Yüce Allah’ı vasfetmek için tahsis edilerek وَيَبْقَى وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلالِ وَاْلإِكْرَامِ Sadece celâl ve ikram sahibi Yüce Rabbinin varlığı süreklidir (55/27) denmiş ve O’nun dışındaki hiçbir şeyde kullanılmamıştır. 

جَلِيلٌ : Kadir, itibar, değer ya da mevki bakımından azim, büyük ya da yüce olan. Yüce Allah’ın böyle vasıflandırılmasının nedeni, ya “Kendi varlığına delalet etmesi istenen azim, büyük varlıkları yaratmasıdır” ya “hakkıyla bilinmekten yüce oluşudur” ya da “duygularla algılanmaktan yüce oluşudur”. Bu kelime temelde “azim, büyük” (عَظِيمٌ) ve “kalın, iri ya da kaba” (غَلِيظٌ) cisimle ilgili vaz edildiği için, sahip olduğu “kalınlık, irilik ya da kabalık” anlamı göz önünde bulundurularak, جَلِيلٌ kelimesinin karşıtı olarak دَقِيقٌ (ince veya küçük) kelimesi kullanılmış ve عَظِيمٌ kelimesinin karşıt olarak da صَغِيرٌ (küçük) kelimesi kullanılmıştır.

Deveye جَلِيلٌ, koyuna da دَقِيقٌ denmiştir. Bu ikisinin birbiri karşısındaki durumları göz önünde bulundurularak şöyle denmiştir: 

مَا لَهُ دَقِيقٌ وَلاَ جَلِيلٌ : Ne bir koyunu var ne de devesi. 

مَا أَجَلَّنِي وَلاَ أَدَقَّنِي : Bana ne deve verdi ne de koyun. 

Sonradan bu, büyük ve küçük olan her şeyle ilgili bir mesel yapılmıştır. 

“İri cüsseli dişi deveyle” ilgili جُلاَلَةٌ ve “yaşlı dişi deveyle” ilgili de جِلَّةٌ kelimesi tahsis edilmiştir. 

جَلَلٌ : Her tür büyük nesne, iş, mesele ya da olay. 

جَلَلْتُ كَذَا : Şöyle bir şeyin جُلٌّ ünü (büyük kısmını) aldım.

تَجَلَّلْتُ اْلبَعَرَ : Kığın, tersin büyük kısmını aldım.

جَلَلٌ / جُلَلٌ : Alınan kığ, ters. Bununla “aşağılık, adi, bayağı ya da değersiz nesne” ifade edilir. Bu çerçevede şöyle denmiştir: كُلُّ مُصِيبَةٍ بَعْدَهُ جُلَلٌ (her musibetin ardından bir جُلَلٌ yani alçalma olur.) 

جُلٌّ : Bir nesnenin büyük kısmını örtmekte ya da kapatmakta kullanılan şey. Bundan dolayı “atın çuluna” جُلُّ الْفَرَس ve “fiyatın büyük kısmına” جُلُّ الثَّمَن denmiştir.

مَجَلَّةٌ : Sayfaları örtmekte ya da kapatmakta kullanılan şey. Sonradan “sayfalar” مَجَلَّةٌ olarak adlandırılmıştır. (Müfredât) El-Askerî’ye göre mecelle, bünyesinde büyük hüküm, ferman ve anlaşmaları barındırdığı için bu şekilde isimlendirilmiştir. (Farklar Sözlüğü 265)

Bu kökten türetilen kelimelerde “büyüklük” anlamı esastır. 

DİĞER BAZI TÜREVLER:

جَلَّ (geniş zaman يَجِلُّ mastar isim جَلَالَةٌ veya جَلَالٌ): O şey kalın, kocaman, kaba, sert, kaba saba, büyük ya da cüsseliydi ya da o hale geldi; o (bir) şey (cismen) bir hayli büyüdü; bir adam itibar, mevki ya da saygınlık açısından yükseldi.

جَلَالَةٌ : İtibar ya da mevki ya da saygınlık açısından büyüklük.

جَلَالٌ : Bu hususta azami büyüklük, yani azamet; haşmet, kudret, hürriyet.

جَلِيلٌ esasen şu anlamlarda kullanılmaktadır: Bir nesneye ithafen kalın, kaba, kocaman, sert, sağlam, kaba saba, büyük ya da cüsseli, ilaveten haşmet, itibar, mevki ya da saygınlık açısından büyüklük; ilaveten yaşlı ve yaşı ilerlemiş ya da muhakemesi sağlam veya yerinde (çoğul hali جِلَّةٌ). 

قَوْمٌ جِلَّةٌ : Yüksek mevki, soy ya da saygınlıkta birçok insan.