KÖK HARFLER: ر ب ع
ANLAM:
رَبَعَ : Mallarının dörtte birini almak. Dördüncü olmak. Kendisi de eklenince toplamı dört veya on dört veya kırk veya kırk dört yapmak.
AÇIKLAMA:
xx
DİĞER BAZI TÜREVLER:
رَبَعَ (geniş zaman يَرْبُعُ ve رَبِعَ geniş zaman يَرْبَعُ mastar ismi رَبْعٌ):
رَبَعَ الْقَوْمَ : Anlamları: (1) Mallarının dörtte birini aldı, (2) onların dördüncüsü oldu (3) kendisi de eklenince onları dört veya on dört veya kırk veya kırk dört yaptı.
رَبِعَ الْحَبْلَ (geniş zaman يَرْبَعُ) : İpi düğümledi.
رَبَعَ : O (bir at) yarışta dördüncü geldi.
رُبْعٌ (ve رُبُعٌ) : Dörtte bir.
اَرْبَعَ : Dördüncü yılına girdi.
رُبَاعٌ : Dört ve dört; birlikte dört ve dört; bir seferde dört kez ve bir seferde dört kez = اَرْبَعَةٌ اَرْبَعَة
اَرْبَعٌ (dişil hali) ve اَرْبَعَةٌ (eril halde bir sayı ismi): Dört.
ذَوَاتِ الْاَرْبَعِ : Dört ayaklı.
اَرْبَعِينَ : Kırk.
رَابِعٌ : Dördüncü.
KUR’ÂN’DA GEÇEN TÜREVLERİ:
Aşağıdaki tabloda Kur’ân’da geçen ve bu kökten gelen kelime türevleri, bunların gramatik adlandırılışları, Kur’ân’da kaç kere geçmiş olduğu belirtilmiş ve örnek bir ayet için, sûre/âyet numarası verilmiştir.
|
| Tür | Adet | Anlam | Örnek | Açıklama |
| رَابِعٌ | isim | 2 | Dördüncü | 58/7 |
|
| رُبُعٌ | isim | 2 | Dörtte bir | 4/12 |
|
| أَرْبَعٌ | isim | 3 | Dört | 24/6 |
|
| أَرْبَعَةٌ | isim | 9 | Dört (Müennes) | 41/10 |
|
| أَرْبَعِينَ | isim | 4 | Kırk | 46/15 | Ref Hali: أَرْبَعُونَ |
| رُبَاعٌ | isim | 2 | Dörder | 35/1 |
|
|
| Toplam | 22 |
|
|
|
TÜRKÇEYE GEÇEN KELİMELER:
Aşağıdaki tabloda bu kökten Türkçeye geçmiş olan kelimeler, bunların Arapça yazılışları, Türkçe anlamları verilmiştir. Bu kelimelerin bazılarına günümüz Türkçesinde pek rastlanmaz. Daha çok Osmanlıca metinlerde görülmektedir.
| Erba’ | اَرْبَع | Dört. | Müennes: Erbaa |
| Rebî’ | رَبِيع | Bahar, ilkyaz. |
|
| Râbia | رَابِعَة | Dördüncü. | Müzekker: Râbi’ |
| Rubu’ | رُبُع | Dörtte bir. |
|
| Rubâî | رُبَاعِى | Divan edebiyatında dört dizeden oluşan ve belirli aruz kalıpları ile yazılan şiir. | ؟؟ |
| Erbaîn | أَرْبَعِين | Kırk. |
|
| Terbî’ | تَرْبِيع | Dörtleme. Dörde bölme. |
|
| Murabba’ | مُرَبَّع | Kare. |
|
| Maraba | ——— | Çiftçi. Çiftçilikte, toprağı işleyerek ürüne ortak olan kimse, ortakçı, ortak | Aslı: Murabaa |
Maraba kelimesi, “yükü veya işi paylaşma, kâr ve zararın bir payını üstlenerek bir arazi veya sermayeyi işletme” anlamına gelen murâbaa (مرابع) sözcüğünden gelmektedir. İslam hukukuna ait bir teknik kavram iken 1930’lu yıllarda halk ağızlarından yanlış telaffuz ve yanlış anlamla derlenmiştir. (Nişanyan Sözlük)
ÂYETLER:
DİKKAT! İncelediğimiz kökten gelen kelimeleri, Kur’an-ı Kerim’deki yerlerinde, yakın çevresindeki kelimelerle ilişkilerini gösterecek şekilde listeliyoruz. Uzun ayetlerin sadece bir bölümünü ele aldık. Bazı ayetlerin sadece bir kısmını gördüğümüz için, ayetler hakkında yanlış bir hüküm verilmemesi gerekir. Tamamını ele aldığımız ayetlerin meallerinin sonuna bir yıldız (*) işareti konmuştur.
رَابِعٌ : İsim.
| 18:22 | سَيَقُولُونَ ثَلَاثَةٌ رَابِعُهُمْ كَلْبُهُمْ |
| Diyanet Meali: | “Onlar üç kişidirler, dördüncüleri köpekleridir” diyecekler. |
| 58:7 | مَا يَكُونُ مِنْ نَجْوَىٰ ثَلَاثَةٍ إِلَّا هُوَ رَابِعُهُمْ |
| Diyanet Meali: | Üç kişi gizlice konuşmaz ki, dördüncüleri O olmasın. |
رُبُعٌ : İsim.
| 4:12 | فَإِنْ كَانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَكُمُ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْنَ |
| Diyanet Meali: | Eğer çocukları varsa, bıraktıklarının dörtte biri sizindir. |
| 4:12 | وَلَهُنَّ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْتُمْ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَكُمْ وَلَدٌ |
| Diyanet Meali: | Eğer sizin çocuğunuz yoksa, bıraktığınızın dörtte biri onlarındır. |
أَرْبَعٌ : İsim.
| 24:6 | فَشَهَادَةُ أَحَدِهِمْ أَرْبَعُ شَهَادَاتٍ بِاللَّهِ إِنَّهُ لَمِنَ الصَّادِقِينَ |
| Diyanet Meali: | Onların her birinin şahitliği; kendisinin doğru söyleyenlerden olduğuna dair, Allah adına dört defa yemin ederek şahitlik etmesi ile… yerine gelir. |
| 24:8 | وَيَدْرَأُ عَنْهَا الْعَذَابَ أَنْ تَشْهَدَ أَرْبَعَ شَهَادَاتٍ بِاللَّهِ إِنَّهُ لَمِنَ الْكَاذِبِينَ |
| Diyanet Meali: | Kocasının yalancılardan olduğuna dair Allah’ı dört defa şahit getirmesi (Allah adına yemin etmesi)… kadından cezayı kaldırır.* |
| 24:45 | وَمِنْهُمْ مَنْ يَمْشِي عَلَىٰ رِجْلَيْنِ وَمِنْهُمْ مَنْ يَمْشِي عَلَىٰ أَرْبَعٍ |
| Diyanet Meali: | Kimi iki ayak üzerinde yürür, kimisi dört ayak üzerinde yürür. |
أَرْبَعَةٌ : İsim. Müennes. Müzekkeri: أَرْبَعٌ
| 2:226 | لِلَّذِينَ يُؤْلُونَ مِنْ نِسَائِهِمْ تَرَبُّصُ أَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ |
| Diyanet Meali: | Eşlerine yaklaşmamağa yemin edenler için dört ay bekleme süresi vardır. |
| 2:234 | يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا |
| Diyanet Meali: | Kendi kendilerine dört ay on gün (iddet) beklerler. |
| 2:260 | قَالَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِنَ الطَّيْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَيْكَ |
| Diyanet Meali: | “Öyleyse, dört kuş tut. Onları kendine alıştır.” |
| 4:15 | فَاسْتَشْهِدُوا عَلَيْهِنَّ أَرْبَعَةً مِنْكُمْ |
| Diyanet Meali: | (Kadınlarınızdan fuhuş (zina) yapanlar)a karşı içinizden dört şahit getirin. |
| 9:2 | فَسِيحُوا فِي الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ |
| Diyanet Meali: | Yeryüzünde dört ay daha dolaşın. |
| 9:36 | مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذَٰلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ |
| Diyanet Meali: | Bunlardan dördü haram aylardır. İşte bu, Allah’ın dosdoğru kanunudur. |
| 24:4 | وَالَّذِينَ يَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ ثُمَّ لَمْ يَأْتُوا بِأَرْبَعَةِ شُهَدَاءَ فَاجْلِدُوهُمْ ثَمَانِينَ جَلْدَةً |
| Diyanet Meali: | Namuslu kadınlara zina isnat edip sonra da dört şahit getiremeyenlere seksen değnek vurun. |
| 24:13 | لَوْلَا جَاءُوا عَلَيْهِ بِأَرْبَعَةِ شُهَدَاءَ |
| Diyanet Meali: | Onlar (iftiracılar) bu iddialarına dair dört şahit getirselerdi ya! |
| 41:10 | وَقَدَّرَ فِيهَا أَقْوَاتَهَا فِي أَرْبَعَةِ أَيَّامٍ سَوَاءً لِلسَّائِلِينَ |
| Diyanet Meali: | Orada rızık arayanların ihtiyaçlarına uygun olarak rızıklar takdir etti. |
أَرْبَعِينَ : İsim. Kurallı Erkek Çoğul. Nasb / Cerr Hali. Ref Hali: أَرْبَعُونَ
| 2:51 | وَإِذْ وَاعَدْنَا مُوسَىٰ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً |
| Diyanet Meali: | Hani, biz Mûsâ ile kırk gece için sözleşmiştik. |
| 7:142 | فَتَمَّ مِيقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً |
| Diyanet Meali: | Böylece Rabbinin belirlediği vakit kırk geceye tamamlandı. |
| 46:15 | حَتَّىٰ إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَبَلَغَ أَرْبَعِينَ سَنَةً قَالَ رَبِّ أَوْزِعْنِي أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ |
| Diyanet Meali: | Nihayet olgunluk çağına gelip, kırk yaşına varınca şöyle der: “Bana (ve anne babama) verdiğin nimetlere şükretmemi bana ilham et…” |
| 5:26 | قَالَ فَإِنَّهَا مُحَرَّمَةٌ عَلَيْهِمْ أَرْبَعِينَ سَنَةً يَتِيهُونَ فِي الْأَرْضِ |
| Diyanet Meali: | Allah, şöyle dedi: “O hâlde, orası onlara kırk yıl haram kılınmıştır. Bu süre içinde yeryüzünde şaşkın şaşkın dönüp dolaşacaklar..” |
رُبَاعٌ : İsim.
| 4:3 | فَانْكِحُوا مَا طَابَ لَكُمْ مِنَ النِّسَاءِ مَثْنَىٰ وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ |
| Diyanet Meali: | Size helâl olan (başka) kadınlardan ikişer, üçer, dörder olmak üzere nikâhlayın.[ |
| 35:1 | جَاعِلِ الْمَلَائِكَةِ رُسُلًا أُولِي أَجْنِحَةٍ مَثْنَىٰ وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ |
| Diyanet Meali: | Melekleri ikişer, üçer, dörder kanatlı elçiler yapan (Allah) … |