KÖK HARFLER: ز ي ل

ANLAM: 

زَالَ : Bir şeyi yerinden ayrı bir yere koymak; o şeyi yerinden kaydırmak, o şeyi ayırmak.  

AÇIKLAMA:

“Onu, aralarında belli bir aralık oluşacak şekilde diğerinden tefrik etti; ayırdı, bir tarafa veya bir kenara koydu ya da kaldırdı” anlamında زَالَهُ-يَزِيلُهُ denmiştir. Bu fiilin mastarı زَيْلٌ şeklinde gelir. 

زَوَالٌ kelimesi ise, “tasarruf, dilediği şekilde davranma, hareket etme” anlamındadır. Bunun Arapların أَسْكَتَ اللهُ نَأْمَتَهُ (Allah onun sesini sustursun!) sözleri gibi olduğu söylenmiştir.

زَالَ fiilinin geçişli olmadığını savunanlar زَوَالَهَا kelimesinin mastar olduğundan mansup olduğunu söylemiştir. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: لَوْتَزَيَّلُوا : Eğer birbirinden ayrılmış olsalardı (48/Fetih 25). 

Yine şöyle buyurmuştur: فَزَيَّلْنَا بَيْنَهُمْ : Aralarını ayırmışızdır (10/28). زِلْتُ fiilinin geçişli olduğunu savunanlara göre buradaki فَزَيَّلْنَا fiili, tıpkı مِزْتُهُ ve مَيَّزْتُهُ fiillerinde olduğu gibi teksir ifade eder.

Arapların مَا زَالَ ve لاَ يَزَالُ ifadeleri özellikle cümlelerde kullanılır ve ismin ref edilmesinde ve haberin de nasb edilmesinde كَانَ gibi görev yaparlar. Bu زَالَ-يَزَالُ fiilinin aslı ي’li kökten gelir. Zira Araplar bunun تَفْعِيلٌ veznindeki türevinde زَيَّلْتُ derler. Bunlar مَا بَرِحْتُ ile aynı anlama gelir. Bu çerçevede Yüce Allah şöyle buyurmuştur: وَلاَ يَزَالُونَ مُخْتَلِفِينَ : Birbiriyle tartışmaya devam edeceklerdir (11/118); لاَ يَزَالُ بُنْيَانُهُمُ الَّذِي بَنَوْا رِيبَةً فِي قُلُوبِهِمْ إِلاَّ أَنْ تَقَطَّعَ قُلُوبُهُمْ : Kurdukları bina, kalpleri parçalanıncaya kadar yüreklerinde bir kuşku olmaya devam edecektir (9/110); وَلاَ يَزَالُ الَّذِينَ كَفَرُوا تُصِيبُهُمْ بِمَا صَنَعُوا قَارِعَةٌ : Yaptıkları işler yüzünden inkâr edenlerin başlarına âni bir belâ gelmeye devam edecek (13/31); فَمَا زِلْتُمْ فِي شَكٍّ مِمَّا جَاءكُمْ بِهِ : Onun getirdiklerinden de kuşkulanıp duruyordunuz (40/34).

مَا كَانَ زَيْدٌ إِلاَّ مُنْطَلِقًا (Zeyd hep serbest idi) dendiği gibi مَا زَالَ زَيْدٌ إِلاَّ مُنْطَلِقًا denemez. Çünkü زَالَ kelimesi sebatın zıddı olduğundan olumsuzluk anlamı verir. مَا ve لاَ edatları da olumsuzluk anlamı verir. İki olumsuz bir araya geldiğinde de olumlu bir anlam ifade ederler. Böylece مَا زَالَ ifadesi olumluluk anlamı taşıması itibari ile كَانَ fiil ile aynı görevi yapar. Dolayısıyla كَانَ زَيْدٌ إِلاَّ مُنْطَلِقًا denemediği gibi aynı şekilde مَا زَالَ زَيْدٌ إِلاَّ مُنْطَلِقًا de denemez. (Müfredât)

DİĞER BAZI TÜREVLER:

زَالَ (geniş zaman يَزَالُ ve يَزِيلُ mastar isim زَيْلٌ):

زَالَهُ عَنْ مَكَانِهِ : Onu yerinden ayrı bir yere koydu; o şeyi yerinden kaydırdı ya da o şeyi ayırdı (aynı zamanda şu şekilde: اَزَالَهُ).

مَازَالَ زَيْدٌ يَفْعَلُ كَذَا : Zeyd vazgeçmedi, böyle bir şeyi yapmaya devam etti.

مَازَالَ زَيْدٌ قَائِمًا : Zeyd ayakta durmaya devam etti. ماَ زَالَ ve لَا يَزَالُ fiilleri كَانَ manasında kullanılmıştır.

زَيَّلَهُ : O şeyi (bir grup adamı) tamamen ayırdı ya da onu dağıttı.

تَزَيَّلَ : O ayrılmış oldu.