KÖK HARFLER: ث ق ل
ANLAM:
ثَقُلَ : Ağır olmak.
AÇIKLAMA:
ثِقلٌ (ağırlık) ve خِفَّةٌ (hafiflik) kelimeleri birbirinin mukabili, karşıtıdır. “Tartılan veya miktarı tayin edilen şeylerin tümünde ağır basan tarafa ثَقِيلٌ (ağır) denir. Temelde cismani nesnelerle ilgili kullanılır. Ayrıca anlamsal konularda da kullanılır. Mesela “zarar, ziyan veya borç, vizr, yük ya da günah ona ağır geldi” anlamında أَثْقَلَهُ الغُرْمُ وَالْوِزْرُ denir. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: أَمْ تَسْأَلُهُمْ أَجْراً فَهُمْ مِنْ مَغْرَمٍ مُثْقَلُونَ Yoksa sen onlardan bir ücret istiyorsun da onlar ağır bir borç yükü altında mı kalıyorlar? (52/40).
ثَقِيل kelimesi insanla ilgili kullanıldığında bazen “yemek” için kullanılır.
“Kulağı iyi duyan kimseye” فِي أُذُنِهِ خِفَّةٌ (Kulağında bir hafiflik var) dendiği gibi, benzer biçimde “kulağı iyi duymayan kimseye” فِي أُذُنِهِ ثِقَل (kulağında bir ağırlık var) denir. Burada sanki onun, kendisine ilka edilen, iletilen şeyi kabulde ağır davrandığı söylenmek istenir.
Kimi zaman, “duyulması, işletilmesi hoş olmayan sözle” ilgili ثَقُلَ الْقَوْلُ (o söz ağır oldu) denir. Bundan dolayı yüce Allah kıyamet gününü vasfederken şöyle buyurmuştur: ثَقُلَتْ فِي السَّمَاوَاتِ وَاْلأَرْضِ O göklere de, yere de ağır gelmiştir. (7/187).
Yüce Allahın şu sözüne gelince: وَأَخْرَجَتِ اْلأَرْضُ أَثْقَالَهَا Yeryüzü ağırlıklarını dışarı çıkardığı zaman (99/2).
- Bunun “yerin hazineleri” olduğu söylenmiştir.
- Bir görüşe göre bununla, “Yerin içinde bulunan insan cesetlerinin dirilme esnasında kabirlerinden çıkışı” kastedilmiştir.
Yüce Allah şöyle buyurmuştur وَتَحْمِلُ أَثْقَالَكُمْ إِلَى بَلَدٍ Ağırlıklarınızı da yüklenir… beldelere kadar götürürler… (16/7). Burada “ağırlıklarınızı” sözü ile “ağır yüklerinizi” demek istemektedir.
Yine şöyle buyurmuştur: وَلَيَحْمِلُنَّ أَثْقَالَهُمْ وَأَثْقَالاً معَ أَثْقَالِهِمْ Onlar hem kendi yüklerini hem de kendi yükleriyle beraber başka yükleri taşıyacaklar (29/13). Yani “sevaba ulaşmalarını ağırlaştıran ve bundan alıkoyan, buna engel olan günahlarını…” Yüce Allah’ın şu sözüne benzer: لِيَحْمِلُوا أَوْزَارَهُمْ كَامِلَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَمِنْ أَوْزَارِ الَّذِينَ يُضِلُّونَهُم بِغَيْرِ عِلْمٍ أَلاَ سَاء مَا يَزِرُونَ Böylece kıyamet günü hem kendi günâhlarını tümü ile, hem de hiçbir bilgiye dayanmaksızın sapıklığa sürükledikleri kimselerin günâhlarının bir bölümünü yüklenirler. Hayret! Ne fena bir yükün altına giriyorlar! (16/25)
Yüce Allah’ın şu sözüne gelince: اِنْفِرُوا خِفَافاً وَثِقَالاً Gerek hafif, gerek ağır olarak savaşa çıkın (9/41). Buradaki خِفَافاً وَثِقَالاً ifadesi,
- Bir görüşe göre “gençler ve yaşlılar olarak”,
- Bir görüşe göre “fakirler ve zenginler olarak”,
- Bir görüşe göre “bekarlar ve evliler olarak”,
- Bir görüşe göre ise “şevkliler ve tembeller olarak” anlamındadır.
Bu açıklamanın tümü de ayetin genel anlam çerçevesine dahildir. Çünkü ayette amaçlanan, kişiye kolay da gelse zor da gelse, hangi durumda olunursa olunsun savaş çıkarmaya teşviktir.
مِثْقَالٌ : Kendisi ile ölçümün yapıldığı nesne. “Her türlü mizan, terazi ağırlığının adı” olan ثِقَل kökünden gelir.
Yüce Allah şöyle buyurmuştur: وَإِنْ كَانَ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ أَتَيْنَا بِهَا وَكَفَى بِنَا حَاسِبِينَ Bir hardal tanesi ağırlığınca da olsa, onu getirir (tartıya koyarız). Hesap görenler olarak da biz kâfiyiz (21/47).
Yine şöyle buyurmuştur: فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرّاً يَرَهُ Artık kim zerre ağırlığınca hayır yapmışsa onu görür; kim zerre ağırlığınca şer yapmışsa onu görür (99/7-8).
Şu sözüne gelince: فَأَمَّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوَازِينُهُ فَهُوَ فِي عِيشَةٍ راضِيَةٍ Kimin tartıları ağır gelirse; o hoş bir hayat içinde olur (101/6-7). Burada “ağır basma” sözüyle, “hayırların çokluğuna” işaret edilir. وَأَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُهُ Kimin tartıları hafif gelirse (101/8) sözüyle de, “hayırların azlığına” işaret edilir.
ثَقِيلٌ (ağır) ve خَفِيفٌ (hafif) kelimeleri iki şekilde kullanılır:
Birincisi: Bağlılaşık olarak kullanılırlar. Yani bir şeye ağır ya da hafif denmesi, ancak diğeri göz önünde bulundurulduğunda mümkündür. Bundan dolayı tek bir nesneye hafif denmesinin sahih, geçerli olabilmesi ancak kendisinden daha ağır bir şeyin göz önünde bulundurulmasına ve ağır denmesi de ancak kendisinden daha hafif bir şeyin göz önünde bulundurulmasına bağlıdır. Yukarıda zikredilen ayetlerde bu çerçevededir.
İkincisi: ثَقِيلٌ kelimesi, mesela taş ve kuru balçık gibi, “aşağıya yönelme özelliği ağır basan cisimlerde” kullanılırken خَفِيفٌ kelimesi ise, mesela ateş ve duman gibi, “yukarıya çıkmaya meyilli cisimlerle” ilgili kullanılır. Yüce Allah’ın şu sözündeki اثَّاقَلْتُمْ kullanımı da bu anlamdaki ağırlıktan gelir: اثَّاقَلْتُمْ إِلَى اْلأَرْضِ …olduğunuz yere yığılıp kaldınız (9/Tevbe 38). (Müfredât)
DİĞER BAZI TÜREVLER:
ثَقُلَ (geniş zaman يَثْقُلُ mastar isim ثِقْلٌ ve ثَقِلٌ): Anlamları: (1) O (şey) ağır, yüklü veya hantaldı ya da öyle oldu; (2) ideal olarak ağır, yüklü veya baskındı ya da o hale geldi; (3) külfetli, bunaltıcı veya ıstırap veren anlamlarında, ağır veya yüklüydü ya da o hale geldi.
ثَقُلَ Ayrıca: (1) Ağır, yavaş, tembeldi; eylemde, çeviklikte veya anlamada isteksizdi ya da o hale geldi: (2) ahmaklaştı.
ثَقُلَ عَلَيْهِ : Onun canını sıkacak hale geldi.
ثَقُلَ سَمْعُهُ : Ağır işitmeye başladı, kısmen sağır oldu.
ثَقُلَ الْمَرِيضُ : Hastanın durumu daha da ciddileşti veya can sıkıcı hale geldi.
ثَقُلَتِ الْمَرْاَةُ اَوْ اَثْقَلَتْ : Hamileliği iyice belirgin hale geldi.
اثَّاقَلَ fiilinin aslı تَثَاقَلَ olup yavaş olmak, ağır davranmak manasını ifade eder. Aynı zamanda meyletmek ve durakalmak, çakılı kalmak.
اِثَّاقَلَ اِلَى الدُّنْيَا : Dünyevi şeylere meylettirildi.
اَثْقَلَهُ : Ona fazla yüklendi.
ثَقَلٌ : Anlamları: (1) Ev eşyaları; (2) yolcunun bavulu (eşyaları); (3) yüksek itibarı olan, yoğun talep gören veya itinayla muhafaza edilen herhangi bir şey.
اِنِّى تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ : Size yüksek itibarlı iki objeyi veya oldukça beğenilen iki şeyi (miras olarak) bırakıyorum.
اَلثَّقَلَانِ : İki topluluk (insan ve cin). (Bunlar, şanları büyük olduklarından veya yeryüzünde birer yük gibi olduklarından böyle isimlendirilmişlerdir.)
ثِقْلٌ : Anlamları: (1) Ağırlık; (2) çeki (3) bir yük veya külfet ( اَثْقَالٌ çoğul hali).
اَثْقَالٌ Ayrıca: (1) yeryüzündeki ağırlıklar veya gömülü hazineler; (2) o şeyin ölüsü (3) yükler, mecazen de günahlar anlamlarına gelir. Zira günahlar, günahkârlara şiddetli bir baskı ve ağırlık yapar.
ثَقِيلٌ : Anlamları: (1) Yüklü, ağır veya hantal; (2) külfetli, bunaltıcı, mühim veya zorlu anlamlarında, ‘ağır’ (ideal şeyler için kullanılır).
قَوْلٌ ثَقِيلٌ : Ağır veya mühim söz.
ثَقِيلٌ : Diğer anlamları: (1) Servet sahibi, ahmak adamlar için kullanılır; (2) şiddetli bir hastalıktan muzdarip olma; (3) istenmeyen; (4) ağır, sabit, durgun ve sürekli (çoğulu ثِقَالٌ).
اَنْتَ ثَقِيلٌ عَلَى جُلَسَائِكَ : Yoldaşların arasında istenmezsin.
مُثْقَلٌ (çoğul: مُثْقَلُونَ ve مُثْقَلَةٌ dişi hali) : Ağır yüklü veya aşırı yüklenmiş; ezilmiş veya bastırılmış.
مُثْقَلَةٌ : hamileliği gözle görülür hale gelmiş kadın.
مِثْقَالٌ : Ağırlık; birinin ağırlığını ölçtüğü şey; dirhem veya onun bir parçası gibi belirli bir çeki; belirli bir madeni para, örn. دِينَار . Aslı terazi, tartı âleti olup her türlü ağırlık ölçülerinin ismi olmuştur. Mutlak manada bununla miktar kast edilir.