خ م س

KÖK HARFLER:  خ م س

ANLAM: 

خَمَسَ : Bir şeyin beşincisi olmak. Bir şeyin beşte bir kısmını almak.

AÇIKLAMA:

xx

DİĞER BAZI TÜREVLER:

خَمَسَ (geniş zamanlı يَخْمُسُ ve يَخْمِسُ mastar ismi  خَمْسٌ):

خَمَسَ الْقَوْمَ : Kavmin beşincisiydi ya da o hale geldi; kavmin varlığının beşte bir kısmını aldı.

خَمَسَ الْمَالَ : Malın beşte bir kısmını aldı.

خَمْسٌ beşten birin alınması manasına gelmektedir.

خَمَسَ aynı zamanda şu manalara da gelmektedir: (1) on dördü on beş yaptı; (2) kırk dokuzu kendisiyle birlikte elli yaptı.

خَمَسَ aynı zamanda, o (at) yarışta beşinci geldi, manasına da gelmektedir.

خَمْسَةٌ (eril hali) ve خَمْسٌ (dişil hali): Beş.

خَمْسَةُ رِجَالٍ : Beş adam.

خَمْسُ نِسْوَةٍ : Beş kadın.

خَامِسٌ ve خَامِسَةٌ : Beşinci.

جَاءَ فُلَانٌ خَامِسًا : Böyle biri beşinci geldi.

خُمُسٌ veya خُمْسٌ : Beşinci bir kısım. Beşte bir (1/5).

خَمْسُونَ ve خَمْسِينَ : Elli ve ellinci.

KUR’ÂN’DA GEÇEN TÜREVLERİ: 

Aşağıdaki tabloda Kur’ân’da geçen ve bu kökten gelen kelime türevleri, bunların gramatik adlandırılışları, Kur’ân’da kaç kere geçmiş olduğu belirtilmiş ve örnek bir ayet için, sûre/âyet numarası verilmiştir.


 Tür Adet Anlam Örnek
خَامِسَةٌ isim 2 Beşinci, beşincisi 24/7
خُمُسٌ isim 1 Beşte bir 8/41
خَمْسِينَ isim 2 Elli 29/14
خَمْسَةٌ isim 3 Beş 3/125

Toplam 8

BENZERLİKLER VE FARKLILIKLAR: 

Kök Harflerinin Yer Değişimi

Mahreci Benzeyen Kökler

Benzer Manada Kelimeler

Zıt Manada Kelimeler

  • خَمَصَ
    • بَطُنَ > bak: ب ط ن
    • بَشِمَ
    • تَخِمَ
    • شَبِعَ
  • مَخْمَصَةٌ
    • شِبَعٌ

TÜRKÇEYE GEÇEN KELİMELER: 

Aşağıdaki tabloda bu kökten Türkçeye geçmiş olan kelimeler, bunların Arapça yazılışları, Türkçe anlamları verilmiştir. Bu kelimelere günümüz Türkçesinde pek rastlanmaz. Daha çok Osmanlıca metinlerde görülmektedir.

Hamse خَمْسَة 1: Beş 2: Divan edebiyatında beş mesnevinin bir araya gelmesinden oluşan eser.
Hâmis خَامِس Beşinci.
Müennes: Hâmise
Hamîs خَمِيس Beşinci. Öncü, sağ, sol, artçı, merkez kuvvetlerinden meydana gelen ordu.
Hum(u)s خُمُس Beş bölükten birisi. Beşte bir.
Hamsîn خَمْسِين 1: Elli. 2: Erbainden sonra gelen, 31 Ocakta başlayan elli günlük kış dönemi.
Tahmîs تَخْمِيس 1: Divan edebiyatında bir gazelin her beytinin başına üç dize katılması durumu, beşleme. 2: Bir şeyi beş kat veya beş köşe haline getirmek.
Muhammes مُخَمَّس 1: Beş parçası olan, beşli. 2: Beşgen.

ÂYETLER:

DİKKAT! İncelediğimiz kökten gelen kelimeleri, Kur’an-ı Kerim’deki yerlerinde, yakın çevresindeki kelimelerle ilişkilerini gösterecek şekilde listeliyoruz. Uzun ayetlerin sadece bir bölümünü ele aldık. Bazı ayetlerin sadece bir kısmını gördüğümüz için, ayetler hakkında yanlış bir hüküm verilmemesi gerekir. Tamamını ele aldığımız ayetlerin meallerinin sonuna bir yıldız (*) işareti konmuştur.

خَامِسَةٌ : İsim.

24:7 وَالْخَامِسَةُ أَنَّ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَيْهِ إِنْ كَانَ مِنَ الْكَاذِبِينَ
Diyanet Meali: Beşinci defada da; eğer yalancılardan ise, Allah’ın lânetinin kendi üzerine olması(nı ifade etmesiyle yerine gelir).*
24:9 وَالْخَامِسَةَ أَنَّ غَضَبَ اللَّهِ عَلَيْهَا إِنْ كَانَ مِنَ الصَّادِقِينَ
Diyanet Meali:  Beşinci defada da eğer kocası doğru söyleyenlerden ise Allah’ın gazabının kendi üzerine olması(nı dilemesi, kadından cezayı kaldırır).*

خُمُسٌ : İsim. 

8:41 وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ
Diyanet Meali: Bilin ki, ganimet olarak aldığınız herhangi bir şeyin beşte biri mutlaka Allah’a, Peygamber’e, onun yakınlarına, yetimlere, yoksullara ve yolculara aittir. 

خَمْسِينَ : İsim. 

29:14 فَلَبِثَ فِيهِمْ أَلْفَ سَنَةٍ إِلَّا خَمْسِينَ عَامًا
Diyanet Meali: O da dokuz yüz elli yıl onların arasında kaldı.
70:4 تَعْرُجُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ
Diyanet Meali: Melekler ve Ruh (Cebrail) ona süresi elli bin yıl olan bir günde yükselir.*

خَمْسَةٌ : İsim. 

3:125 يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُمْ بِخَمْسَةِ آلَافٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ مُسَوِّمِينَ
Diyanet Meali: Rabbiniz nişanlı beş bin melekle size yardım eder.
18:22 وَيَقُولُونَ خَمْسَةٌ سَادِسُهُمْ كَلْبُهُمْ رَجْمًا بِالْغَيْبِ
Diyanet Meali: Bazıları bilmedikleri şey hakkında atıp tutarak …, “Beş kişidirler, altıncıları köpekleridir” diyecekler. 
58:7 مَا يَكُونُ مِنْ نَجْوَىٰ ثَلَاثَةٍ إِلَّا هُوَ رَابِعُهُمْ وَلَا خَمْسَةٍ إِلَّا هُوَ سَادِسُهُمْ
Diyanet Meali: Üç kişi gizlice konuşmaz ki, dördüncüleri O olmasın. Beş kişi gizlice konuşmaz ki altıncıları O olmasın.