KÖK HARFLER:  ب ر د

ANLAM: 

بَرَدَ : Soğuk olmak, soğumak. Ürpertmek, serinletmek. Isısı azalmak.

AÇIKLAMA:

بَرْدٌ kelimesi temelde “sıcak olmak, sıcaklaşmak, sıcaklık, sıcak” anlamına gelen حَرٌّ kelimesinin karşıtıdır. “Soğuk olmak, soğumak, soğukluk, soğuk” anlamına gelir. Bu bakımdan bazen onun zatı, özü göz önünde bulundurulur ve “Şu şey bir soğukluk iktisap etti, kazandı, elde etti” anlamında بَرَدَ كَذَا ve “Su ona bir soğukluk kazandırdı, verdi, kattı” anlamında بَرَدَ الْمَاء كَذَا denir. Aynı şekilde fiil yapısında بَرَّدَه yapısında da kullanılır. أَبْرَد yapısında kullanılmış olduğu da söylenmiştir. Bu doğru değildir. “Suyu soğutan kaba” buradan hareketle بَرَّادَة denmiştir. 

“Bir şey soğuğun durduğu gibi sabit, hareketsiz ya da sakin durduğunda” بَرَدَ كَذَا denir. Sabitlik, hareketsizlik ya da sakinlikle ilgili بَرْدٌ kelimesinin tahsis edilmesi, hareketle ilgili حَرٌّ kelimesinin tahsis edilmesine benzer. Bu bakımdan “Şöyle bir şey sabit, hareketsiz ya da sakin idi ya da sakin hale geldi” anlamında بَرَدَ كَذَا denir. Ayrıca “Borç şu kimse üzerine zorunlu veya gerekli oldu, sabit oldu, üzerine kaldı” anlamında بَرَدَ عَلَيْهِ دَيْنٌ denir.

لمَ ْيَبْرُدْ بِيَدِي شَيْءٌ : Elimde hiçbir şey sabit kalmadı.

بَرَدَ اْلاِنْسَانُ : İnsan (falan kişi) öldü.

بَرَدَهُ : Onu katletti, öldürdü. “Keskin veya kesen ya da katleden, öldüren kılıçlar” anlamına gelen السُيُوفُ الْبَوَارِدُ kullanımı buradan gelir. Böyle denmesinin nedeni ya ruhun kaybedilmesiyle, ayrılışıyla birlikte ölüde hararetin kalmamasıdır ya da onda ortaya çıkan sükûnet, hareketsizlik halidir.

Uykuya, بَرْدٌ denmesinin nedeni ise, ya uyuyan kimsenin derisinin dış yüzünde ortaya çıkan soğumadır ya da onda ortaya çıkan sükûnet, hareketsizlik halidir. Yüce Allah’ın اللَّهُ يَتَوَفَّى اْلأَنفُسَ حِينَ مَوْتِهَا وَالَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنَامِهَا Allah, öleceklerin ölümleri anında, ölmeyeceklerin de uykuları esnasında ruhlarını alır (39/42) sözü sayesinde uykunun da bir cins bölüm olduğu öğrenilmiştir. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: لاَ يَذُوقُونَ فِيهَا بَرْداً وَلاَ شَرَاباً Orada ne bir serinlik ne de içilecek bir şey tadarlar (78/24). Buradaki بَرْد kelimesi, “uyku” demektir.

عَيْشٌ بَارِدٌ : Hoş, güzel yaşam. Bu kullanımda ya “insanın sıcaklar ortasında soğukta bulduğu lezzet” ya da “onda bulduğu sükunet” göz önünde bulundurulmaktadır. 

أَبْرَدَانِ : (İki en soğuk): Sabah, şafakla gündoğumu arası ve akşam, günbatımıyla akşam karanlığı arası. Böyle adlandırılmasının nedeni her ikisinde gündüzün en soğuk vakitleri olmasıdır.

بَرَدٌ : Havada soyup katılaşan yağmur, dolu. 

بَرَدَ السَّحَابُ : Bulutlar, dolu bulutları haline geldi. 

سَحَابٌ أَبْرَدُ/بَرِد : Dolu bulutları. 

Yüce Allah şöyle buyurmuştur: وَيُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ جِبَالٍ فِيهَا مِنْ بَرَدٍ . Bir de o semadan, ondaki dağlardan (dağ gibi bulutlardan) bir dolu indiriyor (24/43).

بَرْدِي : Soğukta bitmesinden, yetişmesinden dolayı soğuğa nispet edilen bir bitkidir. Şöyle denilmiştir: أَصْلُ كُلِّ دَاءٍ اَلْبَردَةُ : Tüm hastalıkların başı بَردَةٌ dir yani hazımsızlıktır.mBöyle adlandırılmasının nedeni, hazımsızlığın, hazmı zorlaştıran tabiî soğukluktan kaynaklanıyor olmasıdır.

بَرُود kelimesi soğutmaya yarayan şeyi ifade etmek için de kullanılır, soğuyan şeyi ifade etmek için de. Dolayısıyla فَعُولٌ vezninde bazen ismi faili anlamı bazen de ismi mef’ul anlamı taşır. Örneğin مَاءٌ بَرُودٌ sözünün hem “soğutan su” hem de “soğuyan, soğuk su” anlamında kullanılması gibi. Araları açık ön dişlere ثُغْرٌ بَرُودٌ denmesi, Arapların sürmeye بَرُودٌ demeleri gibidir. 

بَرَدْتُ الْحَدِيدَ : Demiri eğeledim. Bu kullanım Arapların “onu katlettim, öldürdüm” anlamında söyledikleri بَرَدْتُهُ kullanımından gelir.

بُرَادَةٌ : Yere dökülen eğe talaşı. 

مِبْرَدٌ : Eğlemede kullanılan alet. 

بُرُد : Bunlar yol üzerinde, her birinin devamlı durduğu bilinen yerleri olan ulaklar ve elçilerdir. Sonradan kendine tahsis edilmiş yerdeki tasarrufunda, gidip gelişinde yaptığı iş göz önüne alınarak, “seri hızlı olanların hepsine” هُوَ يَبْرُدُ denilmiştir.

Kuşun iki kanadına بَرِيدَا اَلطَّائِرِ denmiştir. Kuşun kanatlarının, -kendi yolu üzerinde tasarrufta bulunuyor, gidip geliyor olması yönüyle- insanların elçi, ulak olanlarına benzediği düşünülerek böyle adlandırılmıştır.

DİĞER BAZI TÜREVLER:

بَرَدَ (geniş zaman يَبْرُدُ mastar isim بَرْدٌ) ve بَرُدَ (geniş zaman يَبْرُدُ mastar isim بُرُودَةٌ): Soğuktu veya soğudu, ürpertti veya serinletti; ısısı azaldı.

بَرَدَ ayrıca; öldü; durgun, sessiz veya hareketsizdi ya da o hale geldi; uyudu; kalıcı veya sabit hale geldi; yükümlü veya zorunlu hale geldi; zayıflık veya hastalıktan dolayı bitkin ve kuvvetsizdi ya da o hale geldi; kılıcın körelmesi anlamlarına da gelir.

بَرْدٌ ve بُرُودَةٌ : Soğuk; ürpertici; serin; soğukluk; ürperti; serinlik; memnuniyet; hoşlanma; kolaylık; rahatlık; uyku.

مَنَعَ الْبَرَدُ الْبَرْدَ : Dolu, uyumaya mani oldu.

بَرَدٌ : Dolu; donmuş yağmur.

بُرْدٌ : Vücuda sarılan bir çeşit giysi ( كِسَاءٌ ) 

بَارِدٌ : Soğuk; ürpertici; serin; sevilen veya hoşa giden her şey.

عَيْشٌ بَارِدٌ : Hoş bir hayat.

سَمُومٌ بَارِدٌ : Sürekli olan sıcak rüzgar.