KÖK HARFLER: خ ي ط
ANLAM:
خَاطَ : Elbiseyi dikmek, birlikte dikmek ya da dikerek kapatmak.
AÇIKLAMA:
خَيْطٌ : İplik, ip. Çoğulu خُيُوط şeklinde gelir. Şu şekillerde kullanılır:
قَدْ خِطْتُ الثَّوْبَ-أَخِيطُهُ : Elbiseyi ya da bez parçasını diktim. Bunun mastarı خِيَاطَةٌ şeklinde gelir. Ayrıca aynı anlamda خَيَّطْتُ الثَّوْبَ-تَخْيِيطٌ şeklinde de kullanılır.
خِيَاطٌ : Kendisiyle dikiş dikilen iğne, dikiş iğnesi. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: حَتَّى يَلِجَ الْجَمَلُ فِي سَمِّ الْخِيَاطِ Deve iğnenin deliğinden geçinceye kadar (7/40); حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ اْلأبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ اْلأسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ Tan yerinin ağarmasıyla beyaz iplik siyah iplikten seçilinceye kadar (2/187). Yani “gündüzün beyazlığı gecenin siyahlığından seçilinceye kadar”.
Rivayet edildiğine göre Adiyy bin Hâtim, biri beyaz öbürü siyah iki köstek bağına dayanıp sonra da biri diğerinden ayırt edilinceye, seçilinceye kadar bunlara bakıp yemeğini yer. Sonra da bunu Allah Rasulüne (s.a.v.) haber verir. Bunu duyan Allah Rasulü (s.a.v.) ona şöyle buyurur: إنَّكَ لَعَرِيضُ اْلقَفَا، إنَّمَا ذَلِكَ بَيَاضُ النَّهَارِ وَسَوَادُ اللَّيْلِ “Sen gerçekten anlayışı kıt ya da ahmak birisin. Bununla kastedilen yalnızca gündüzün beyazlığı, gecenin siyahlığıdır.”
خَيَّطَ الشَّيْبُ فِي رَأْسِهِ : Başında kırlık, aklık tıpkı bir خَيْطٌ (ip, iplik) gibi iplik iplik, tel tel göründü.
خَيْطٌ : Deve kuşu kümesi veya sürüsü. Çoğulu خِيطَانٌ şeklinde gelir.
نَعَامَةٌ خَيْطَاءُ : Boynu uzun bir خَيْطٌ (ip, iplik) olduğu söylenmek istenir. (Müfredât)
DİĞER BAZI TÜREVLER:
خَاطَ (geniş zaman يَخِيطُ mastar ismi خَيْطٌ):
خَاطَ الثَّوْبَ : Elbiseyi dikti, birlikte dikti ya da dikerek kapattı.
خَيْطٌ : İplik veya sicim.
اَلْخَيْطُ الْاَبْيَضُ : Fecri sadık (gerçek şafak); şafak ağartısı; günün aydınlığı; ufuğu kaplayarak yükselen şafak.
اَلْخَيْطُ الْاَسْوَدُ : Fecri kazib (yalancı şafak); gecenin karanlığı; kararan ve etrafa dağılan şafak; gece.
اَلْخَيْطَانُ : Gece ve gündüz.
خِيَاطٌ : Bir iğne.
سَمُّ الْخِيَاطِ : İğne deliği
خَيَّاطٌ : Bir terzi.
KUR’ÂN’DA GEÇEN TÜREVLERİ:
Aşağıdaki tabloda Kur’ân’da geçen ve bu kökten gelen kelime türevleri, bunların gramatik adlandırılışları, Kur’ân’da kaç kere geçmiş olduğu belirtilmiş ve örnek bir ayet için, sûre/âyet numarası verilmiştir.
|
| Tür | Adet | Anlam | Örnek |
| خِيَاطٌ | isim | 1 | İğne | 7/40 |
| خَيْطٌ | isim | 2 | İplik | 2/187 |
|
| Toplam | 3 |
|
|
TÜRKÇEYE GEÇEN KELİMELER:
Aşağıdaki tabloda bu kökten Türkçeye geçmiş olan kelimeler, bunların Arapça yazılışları, Türkçe anlamları verilmiştir. Bu kelimelere günümüz Türkçesinde pek rastlanmaz. Daha çok Osmanlıca metinlerde görülmektedir.
| Hayt | خَيْط | İp. Kalın ip. İplik. |
| Hıyât | خِيَاط | İğne. |
| Hiyâte | خِيَاطَة | Terzilik. |
| Hayta | خَيْطَة | Urgan. |
| Hayyât | خَيَّاط | Terzi. |
| Mihyat | مِخْيَاط | İğne. |
ÂYETLER:
DİKKAT! İncelediğimiz kökten gelen kelimeleri, Kur’an-ı Kerim’deki yerlerinde, yakın çevresindeki kelimelerle ilişkilerini gösterecek şekilde listeliyoruz. Uzun ayetlerin sadece bir bölümünü ele aldık. Bazı ayetlerin sadece bir kısmını gördüğümüz için, ayetler hakkında yanlış bir hüküm verilmemesi gerekir. Tamamını ele aldığımız ayetlerin meallerinin sonuna bir yıldız (*) işareti konmuştur.
خِيَاطٌ : İsim.
| 7:40 | وَلَا يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّىٰ يَلِجَ الْجَمَلُ فِي سَمِّ الْخِيَاطِ |
| Diyanet Meali: | Onlar, deve iğne deliğinden geçinceye kadar cennete de giremezler! |
خَيْطٌ : İsim.
| 2:187 | وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ |
| Diyanet Meali: | Şafağın aydınlığı gecenin karanlığından ayırt edilinceye (tan yeri ağarıncaya) kadar yiyin, için. |
| 2:187 | مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ |
| Diyanet Meali: | Şafağın aydınlığı gecenin karanlığından ayırt edilinceye (tan yeri ağarıncaya) kadar (yiyin, için). |