خ م ر

KÖK HARFLER:  خ م ر

ANLAM: 

خَمَرَ : Bir şeyi kaplamak, örtmek.

AÇIKLAMA:

خَمْرٌ kelimesi temelde “bir nesneyi örtmek, gizlemek ya da saklamak” anlamına gelir. “Örtmede, gizlemede kullanılan şeye” خِمَارٌ denir. Fakat خِمَارٌ kelimesi yaygın kullanımda “kadının başını örttüğü, kapattığı şeyin (başörtüsünün, yaşmağın” adı haline gelmiştir. Çoğulu خُمُرٌ şeklinde gelir. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ Başörtülerini göğüslerinin üzerine vursunlar (24/31).

اِخْتَمَرَتِ الْمَرْأةُ ve تَخَمَّرَتْ : Kadın başına bir خِمَارٌ giydi, taktı.

خَمَّرْتُ ْالإِنَاءَ : Kabın üstünü örttüm, kapadım. Şöyle rivayet edilmiştir: خَمِّرُوا آنِيَتَكُمْ “Kaplarınızın üstünü örtün.”

خَمَرْتُ اْلعَجِينَ : Hamurun içine خَمِيرٌ (maya) koydum.

Mayanın خَمِيرَةٌ diye adlandırılmasının nedeni daha önceden (örtülmüş ve) mayalanmış (مَخْمُورٌ) olmasıdır.

دَخَلَ فِي خِمَارِ النَّاسِ : İnsanların kendilerini örten, gizleyen ya da saklayan topluluğunun, kalabalığının içine girdi.

“Şarabın, badenin, üzüm şarabının” خَمْرٌ diye adlandırılmasının nedeni, “aklın makarrını, karargahını örtmesidir”. 

  1. Bazı insanlara göre bu, “sarhoşluk veren her şeyin” adıdır. 
  2. Bazılarına göre, “üzüm ve hurmadan elde edilenlerin” adıdır. Allah Rasulünden (s.a.v.) şöyle rivayet edilmiştir: اَلْخَمْرُ مِنْ هَاتَيْنِ الشَّجَرَتَيْنِِ: اَلنَّخْلَةِ وَالْعِنَبَةِ “Hamr, şarap şu iki ağaçtandır: Hurma ağacı ve üzüm asması.” 
  3. Bazıları da خَمْرٌ kelimesinin “pişirilmemiş olanın” adı olduğunu savunmuştur. Ayrıca bundan hamr adını iskât edecek, düşürecek pişme miktarı da tartışmalıdır.

خُمَارٌ : Hamrdan, şaraptan kaynaklanan bir hastalık. Bir hastalığın adı olduğundan dolayı kelimenin yapısı زُكَامٌ (nezle) ve سُعَالٌ (öksürük) kelimeleri gibi, hastalıkla ilgili kullanılan yapıda oluşturulmuştur.

خُمْرَة الطِّيبِ : Güzel kokunun kokusu.

خَامَرَهُ ve خَمَرَهُ : Onunla karıştı ya da kaynaştı; ona yapıştı ve ondan hiç ayrılmadı. (Müfredât)

DİĞER BAZI TÜREVLER:

خَمَرَ (geniş zaman يَخْمُرُ mastar ismi  خَمْرٌ):

خَمَرَهُ : O şeyi kapladı ya da örttü.

خَمَرَ الشَّهَادَةَ : Delili gizledi.

خَمَرَ اَوْ اَخْمَرَ الرَّجُلَ : Adama içmesi için şarap verdi.

خَمَرَ الْعَجِينَ : Hamuru mayaladı.

خُمِرَ : Alkollüydü.

خَمِرَ (geniş zaman يَخْمَرُ) : Gizlendi; kendini sakladı.

خَمْرٌ : Şarap; şaraplık üzüm; zihni bulandıran ya da belirsizleştiren her tür alkollü şey; üzümler.

خَمِيرٌ : Hamur veya maya.

خُمَارٌ : Sarhoşluk hali.

خِمَارٌ (çoğul hali خُمُرٌ) : Bir kadının örtüsü; bir kadının başını örttüğü örtü; bir kişinin türbanı.

مَا شَمَّ خِمَارَكِ : Başına gelen.

KUR’ÂN’DA GEÇEN TÜREVLERİ: 

Aşağıdaki tabloda Kur’ân’da geçen ve bu kökten gelen kelime türevleri, bunların gramatik adlandırılışları, Kur’ân’da kaç kere geçmiş olduğu belirtilmiş ve örnek bir ayet için, sûre/âyet numarası verilmiştir.


Tür Adet Anlam Örnek Açıklama
خَمْرٌ isim 6 Sarhoşluk verici şarap, içki 2/219
خُمُرٌ isim 1 Başörtüsü (çoğul) 24/31 Tekil: خِمَارٌ

Toplam 7


BENZERLİKLER VE FARKLILIKLAR: 

Kök Harflerinin Yer Değişimi

Mahreci Benzeyen Kökler

Benzer Manada Kelimeler

  • خَمْرٌ (a)
    • رَاحٌ > bak: ر و ح
    • مُدَامَةٌ > bak: د و م
    • نَبِيذٌ > bak: ن ب ذ
    • حِنْدَرِيسٌ
    • قَهْوَةٌ
  • خَمْرٌ (b)
  • خِمَارٌ

TÜRKÇEYE GEÇEN KELİMELER: 

Aşağıdaki tabloda bu kökten Türkçeye geçmiş olan kelimeler, bunların Arapça yazılışları, Türkçe anlamları verilmiştir. Bu kelimelerin bazılarına günümüz Türkçesinde pek rastlanmaz. Daha çok Osmanlıca metinlerde görülmektedir.

Hamr خَمْر Ekşi. Şarap. İçki olup sarhoşluk veren şey.
Hamûr خَمُور 1: Unun su veya başka sıvılarla yoğrulmuş durumu. 2: İyi pişmemiş (ekmek ve hamur işleri). 3: Öz, asıl, maya.
Mahmûr مَخْمُور 1: Sarhoşluğun sebep olduğu sersemlik içinde olan. 2: Uykudan sonra üzerinde sersemlik, ağırlık bulunan. 3: Süzgün, dalgın bakışlı (göz).
Tahmîr تَخْمِير Mayalandırma.
Muhmir مُخْمِر *Mayalayan, ekşiten.
Tahammür تَخَمُّر Mayalanmak. Ekşimek.
Mütehammir مُتَخَمِّر Tahammür eden, ekşiyen. Mayalanan.

Mahmur kelimesi, Arapçada “içkili, sarhoş” anlamına gelir. Hamr, “mayalanmış içki, şarap” manasındadır. (Nişanyan Sözlük) 

ÂYETLER:

DİKKAT! İncelediğimiz kökten gelen kelimeleri, Kur’an-ı Kerim’deki yerlerinde, yakın çevresindeki kelimelerle ilişkilerini gösterecek şekilde listeliyoruz. Uzun ayetlerin sadece bir bölümünü ele aldık. Bazı ayetlerin sadece bir kısmını gördüğümüz için, ayetler hakkında yanlış bir hüküm verilmemesi gerekir. Tamamını ele aldığımız ayetlerin meallerinin sonuna bir yıldız (*) işareti konmuştur.

خَمْرٌ : İsim. 

2:219 يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ قُلْ فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ
Diyanet Meali: Sana içkiyi ve kumarı sorarlar. De ki: “Onlarda hem büyük günah, hem de insanlar için (bazı zahirî) yararlar vardır. 
5:90 إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالْأَنْصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ
Diyanet Meali: (Aklı örten) içki (ve benzeri şeyler), kumar, dikili taşlar ve fal okları ancak, şeytan işi birer pisliktir. 
5:91 إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ فِي الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ
Diyanet Meali: Şeytan, içki ve kumarla, ancak aranıza düşmanlık ve kin sokmak ister.
12:36 قَالَ أَحَدُهُمَا إِنِّي أَرَانِي أَعْصِرُ خَمْرًا
Diyanet Meali: Biri, “Ben rüyamda şaraplık üzüm sıktığımı gördüm” dedi. 
12:41 يَا صَاحِبَيِ السِّجْنِ أَمَّا أَحَدُكُمَا فَيَسْقِي رَبَّهُ خَمْرًا
Diyanet Meali: Ey zindan arkadaşlarım! (Rüyanızın yorumuna gelince,) biriniz efendisine şarap sunacak..
47:15 وَأَنْهَارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشَّارِبِينَ
Diyanet Meali: İçenlere zevk veren şarap ırmakları… 

خُمُرٌ : İsim. Çoğul. Tekili: خِمَارٌ

24:31 وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَىٰ جُيُوبِهِنَّ
Diyanet Meali: Başörtülerini ta yakalarının üzerine kadar salsınlar.