KÖK HARFLER:  ح ف ر

ANLAM: 

حَفَرَ : Yeri kazmak, hafriyat yapmak.

AÇIKLAMA:

Yüce Allah şöyle buyurmuştur: وَكُنْتُمْ عَلَىَ شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ Siz bir ateş çukurunun kenarındayken (3/103). Yani “kazılmış (مَحْفُورٌ) bir yerin kenarındayken…” 

حُفْرَةٌ ve حَفِيرَةٌ : Kazılmış bir yer, çukur. 

حَفَرٌ : Bir حُفْرَةٌ’den çıkarılan toprak. Bu kullanımı açısından, “çözülmüş, parçalanmış, büklümü açılmış, sökülmüş, bozulmuş ya da yıkılmış bir şeye (مَا يُنْقَضُ) نَقَضٌ denmesine benzer.

مِحْفَارٌ ve مِحْفَرٌ ve مِحْفَرَةٌ : Yer kazmada kullanılan alet, demir bel, kazma.

Koşarken yeri kazar gibi çukurcuklar açmasından dolayı, benzetme yapılarak “atın toynağına” حَافِرٌ denmiştir. 

Yüce Allah’ın şu sözüne gelince: أئِنَّا لَمَرْدُودُونَ فِي الْحَافِرَةِ Biz yine eski hâlimize döndürülecek miyiz? (79/10). Bu tabir “geldiği yerden geri döndürülen kimse” için söylenen bir meseldir. Burada, “öldükten sonra tekrar diriltilecek miyiz?” diye sorulmaktadır.

a) Şöyle denmiştir: “Bu حَافِرَةٌ kelimesi, “onlara kabir yapılan yer” anlamındadır. Buna göre ayette, “Hafirada (حَافِرَةٌ) yani kabirlerde olduğumuz halde iken biz geri mi döndürüleceğiz?” diye sorulmaktadır. Bu itibarla ayetteki فِي الْحَافِرَةِ ifadesi “hal cümlesi” yerindedir. 

b) Şöyle denmiştir: “Geldiği yoldan geri döndü” anlamında رَجَعَ عَلىَ حَافِرَتِهِ denir. “Yaşlı biri çok yaşlı, pîr-i fâni bir hale geldiğinde” رَجَعَ الشَيْخُ إِلَى حَافِرَتِهِ denir. Bu bakımdan ayet Yüce Allah’ın şu sözüne benzer: وَمِنْكُم مَنْ يُرَدُ إِلَى أرْذَلِ الْعُمُرِ İçinizden kimi de ömrün en reziline döndürülür ki… (16/70).

Arapların “nakdî olarak, peşin parayla satın alınan şeyler” için söyledikleri اَلنَّقْدُ عِنْدَ الْحَافِرَةِ sözlerine gelince, bu söz temelde atla ilgilidir. At satıldığında “Ya fiyatı peşin verilir ya da toynağı yerinden oynamaz” anlamında لاَ يَزُولُ حَافِرُهُ أوْ يُنْقَدُ ثَمَنُهُ

حَفْرٌ : Dişlerin aşınıp yıpranması ya da birbiri ardına dökülmesi. Fiil olarak قَدْ حَفَرَ فُوهُ şeklinde kullanılır. Bu fiilin mastarı حَفْرٌ şeklinde gelir. 

أحْفَرَ المُهْرُ لِلْإِثْنَاءِ وَالْإِرْبَاعِ : Tay ön dişleri ile bunların hemen ardındaki ve azı dişlerinden önceki dişlerini döktü. (Müfredât)

DİĞER BAZI TÜREVLER:

حَفَرَ (geniş zaman يَحْفِرُ mastar ismi حَفْرٌ):

حَفَرَ الْاَرْضَ : Yeri kazdı ya da hafriyat etti.

مَنْ حَفَرَ بِئْرًا لِاَخِيهِ فَقَدْ وَقَعَ فِيهِ : Kardeşinin kuyusunu kazıp, ona kendisi düşen kişi.

حَفَرَ الشَّىْءَ : O şeyi her yönüyle biliyordu.

حَفَرَ الْعَنْزَ : Dişi keçiyi bir deri bir kemik bıraktı.

حَفِرَ (geniş zaman يَحْفَرُ) : Kötü veya berbat bir durumda idi ya da o hale geldi.

حُفْرَةٌ : Bir hendek, çukur, delik, deşik, oyuk.

حَافِرَةٌ : Kazılmış yer; bir şeyin asıl hali; yaratıldığı şeyin içine geri döndürülerek sonunun da başlangıcına döndürülmesi.

رَجَعَ عَلَى حَافِرَتِهِ اَوْ فِى حَافِرَتِهِ : Geldiği yoldan geri döndü.

رَجَعَ اِلَى حَافِرَتِهِ : Yaşlandı ve eli ayağı tutmaz hale geldi (ilk haline dönmüş gibi).