KÖK HARFLER: خ ر ط م
ANLAM:
خَرْطَمَ : Burnunun üzerine vurmak.
AÇIKLAMA:
Yüce Allah şöyle buyurmuştur: سَنَسِمُهُ عَلَى الْخُرْطُومِ Biz yakında onun burnuna damga vuracağız (68/16). Yani “Ona öyle bir utanç yapıştıracağız ki izi asla silinmeyecek”. Bu “burnu kesildi” anlamında جُدِعَتْ أَنْفُهُ denmesine benzer. خُرْطُومٌ kelimesi “filin burnunun, hortumunun” adıdır. Bu itibarla kabih, nahoş ya da çirkin görüldüğünden dolayı ayette “o kimsenin burnu, hortumu” خُرْطُومٌ diye adlandırılmıştır. (Müfredât)
DİĞER BAZI TÜREVLER:
خَرْطَمَ (geniş zaman يُخَرْطِمُ mastar ismi خَرْطَمَةٌ): Burnunun üzerine vurdu.
خُرْطُومٌ : Burun veya ön tarafı ya da geniş veya kaldırılmış burun; bir burun; hortum; bir ağız; bir botun sivri ucu; bir kılıcın ucu.
خَرَاطِيمُ الْقَوْمِ : Toplumların önde gelenleri; şarap veya hızlı bir biçimde sarhoş eden şarap.
KUR’ÂN’DA GEÇEN TÜREVLERİ:
Aşağıdaki tabloda Kur’ân’da geçen ve bu kökten gelen kelime türevleri, bunların gramatik adlandırılışları, Kur’ân’da kaç kere geçmiş olduğu belirtilmiş ve örnek bir ayet için, sûre/âyet numarası verilmiştir.
|
| Tür | Adet | Anlam | Örnek |
| خُرْطُومٌ | isim | 1 | Burun | 68/16 |
|
| Toplam | 1 |
|
|
BENZERLİKLER VE FARKLILIKLAR:
Yok.
TÜRKÇEYE GEÇEN KELİMELER:
Aşağıdaki tabloda bu kökten Türkçeye geçmiş olan kelimeler, bunların Arapça yazılışları, Türkçe anlamları verilmiştir.
| Hurtûm (Hortum) | خُرْطُوم | Borumsu ağız, burun. | Çoğul: Harâtîm |
| Hatmi | ——— | Ebegümecigillerden, bazı cinslerinin kök ve çiçekleri hekimlikte kullanılan çok yıllık otsu bir süs bitkisi, ağaç küpesi. |
|
Hatmi kelimesi, خَطم “burun, özellikle hayvan burnu” sözcüğünden, “-î” eki ilave edilerek türetilmiştir. Hatmi çiçeğinin Latince ismi “althaea officinalis”tir. (Nişanyan Sözlük)
Hortum kelimesinin “Su borusu” anlamı Türkçeye özgüdür.
Sudan’da bulunan Hartum kentinin adı “burun” anlamındadır.
ÂYETLER:
DİKKAT! İncelediğimiz kökten gelen kelimeleri, Kur’an-ı Kerim’deki yerlerinde, yakın çevresindeki kelimelerle ilişkilerini gösterecek şekilde listeliyoruz. Uzun ayetlerin sadece bir bölümünü ele aldık. Bazı ayetlerin sadece bir kısmını gördüğümüz için, ayetler hakkında yanlış bir hüküm verilmemesi gerekir. Tamamını ele aldığımız ayetlerin meallerinin sonuna bir yıldız (*) işareti konmuştur.
خُرْطُومٌ : İsim.
| 68:16 | سَنَسِمُهُ عَلَى الْخُرْطُومِ |
| Diyanet Meali: | Yakında biz onun burnunu damgalayacağız.* |