KÖK HARFLER:  أ ل و

(أ ل و – أ ل ي)

ANLAM: 

أَلَا: Geri kalmak, gerekli olanı yapmada yetersiz kalmak veya ihmalkar davranmak, kusurlu davranmak.

AÇIKLAMA:

أَلَوْتُ فِي الْأَمْرِ : Bu meselede veya meseleyle ilgili gerekeni, uygun olanı yapmada yetersiz kaldım, gevşedim, kuvvetten düştüm, ihmalkar ya da dikkatsizdim (قَصَّرْتُ). Bu da إِلَى harfi cerinden gelir zira sanki burada “o kimsenin, işin nihayetinin, sonunun geldiğini düşündüğü” söylenmek istenir.

أَلَوْتُ فُلَانًا : Falan kimseyi bir تَقْصِيرٌ’e yani “gerekeni veya uygun olanı yapmada yetersiz kalmaya, gevşemeye, kuvvetten düşmeye, ihmalkar ya da dikkatsiz olmaya yaklaştırdım” ya da ona bir تَقْصِيرٌ verdim (أوليتُهُ تَقْصِيرًا). Bu kullanımıyla “onu bir كَسْبٌ’e (kazanca) yaklaştırdım ya da ona bir كَسْبٌ (kazanç) verdim (أوليتُهُ كَسْبًا)” anlamına gelen “كَسَبْتُ فُلَانًا” kullanımına benzer.

مَا أَلَوْتُهُ جُهْدًا : Gayret, çaba ya da emek itibari ile onu herhangi bir تَقْصِيرٌ’e yaklaştırmadım ya da ona herhangi bir تَقْصِيرٌ vermedim. Burada جُهْدًا sözcüğü temyizdir. مَا أَلَوْتُهُ نُصْحًا sözünde de aynı şekilde نُصْحًا sözcüğü temyizdir.

Yüce Allah’ın şu sözüne gelince: لَا يَأْلُونَكُمْ خَبَالً Onlar size fenalık etmekten asla geri kalmazlar. (3/118) yani “aklınızda, düşüncenizde, kalıcı olumsuz izler bırakacak bir bozulmayı size taşımada hiç gevşeklik göstermezler, ihmalkarlık veya dikkatsizlik etmezler”.

Yüce Allah şöyle buyurmuştur: وَلَا يَأْتَلِ أُولُو الْفَضْلِ مِنْكُمْ وَالسَّعَةِ أَنْ يُؤْتُوا أُولِي الْقُرْبَىٰ وَالْمَسَاكِينَ İçinizden varlık ve servet sahibi kimseler yakınlarına, düşkünlere … (kendi mallarından bir şey) vermeyeceklerine yemin etmesinler (24/22). Ayette geçen يَأْتَلُ fiilinin, اِفْتَعَلَ babında olup, أَلَوْتَ kökünden geldiği söylenmiştir veya “yemin etmek” anlamına gelen آلَيْتُ kökünden geldiği de söylenmiştir. Denildiğine göre bu ayet, Mistah’a yardımı kesmeye yemin eden Hz. Ebu Bekir (r.a.) hakkında inmiştir.

Şöyle bir rivayet zikredilmiştir: لَا دَرَيْتَ وَلَا إِئْتَلَيْتَ “Bilemedin, bilene uymaya da gücün yetmedi. Bu fiil اِفْتَعَلَ veznindedir. مَا أَلَوْتَ شَيْئًا sözünden gelir. Burada sanki, “gücün yetmedi” denmek istenir.

إِيلَاءٌ ve أَلِيَّةٌ kelimeleri gerçekte “yemin edilen işte taksiri gerektiren yemin” anlamına gelir.

إِيلَاءٌ İslam hukukunda “kadınla cima etmeyi engelleyen yemin” anlamında kullanılmıştır. Bunun keyfiyeti ve hükümlerinin açıklaması fıkıh kitaplarının alanına girer.

فَاذْكُرُوا آلَاءَ اللَّهِ Allah’ın nimetlerini hatırlayın (7/69). Tekili أَلاً ve إِلًى şekillerinde gelir. Bu bakımdan tekili أَنًا ve إِنًى şekillerinde gelen آنَاءٌ kelimesine benzer.

DİĞER BAZI TÜREVLER:

اَلَاَ (geniş zaman يَاْلُو mastar isim اَلْوٌ ve اُلُوٌ ve اُلِيٌّ):

اَلَا اَوْ اِئْتَلٰى : Geri kaldı; gerekli olanı yapmada yetersiz kaldı veya ihmalkar davrandı, kusurlu davrandı.

اَلَا فِى الْاَمْرِ : Durum karşısında kendisinden bekleneni yapmadı.

لَا الَوكَ نُصْحًا : Size içten ve doğru öğütler vermekte kusur etmeyeceğim.