KÖK HARFLER: د ر أ

ANLAM: 

دَرَأَ : Def etmek, gidermek. Şiddetli bir biçimde itmek, ittirmek.

AÇIKLAMA:

دَرْءٌ : İki yandan, taraftan birine meyletmek. “Eğriliğini izale ettim, giderdim, onu doğrulttum” anlamında قَوَّمْتُ دَرْأَهُ denir.

دَرَأْتُ عَنْهُ : Onu iki yanından, tarafından müdafaa ettim, savundum.

فُلاَنٌ ذُو تَدْرُئٍ : Filan kişi düşmanlarını def etme gücüne sahiptir.

دَارَأْتُهُ : Onu defettim.

Yüce Allah şöyle buyurmuştur: وَيَدْرَؤُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ : Kötülüğü iyilik ile savarlar (13/22). 

Yine şöyle buyurmuştur: وَيَدْرَأُ عَنْهَا الْعَذَابَ : Kadından azâbı … kaldırır (24/8).

Bir hadiste şöyle denmiştir: اِدْرَءُوا الْحُدُودَ بِالشُّبُهَاتِ : “Şüpheler vasıtasıyla hadleri, cezaları defediniz.” Had cezasını def edecek bir çarenin tekrar tekrar, gayretle, ciddiyetle araştırılmasına yönelik dikkatleri çekmek için böyle denmiştir. 

Yüce Allah şöyle buyurmuştur: قُلْ فَادْرَؤُوا عَنْ أَنْفُسِكُمُ الْمَوْتَ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ : De ki, “Eğer doğru iseniz, kendinizden ölümü savınız!” (3/168). 

Şu sözüne gelince: فَادَّارَأْتُمْ فِيهَا : Onun (katili) hakkında birbirinizle atışmıştınız (2/72). Buradaki فَادَّارَأْتُمْ kelimesi تَفَاعَلْتُمْ veznindedir. Aslı تَدَارَأْتُمْ şeklindedir. Tahfif amacıyla idgam yapılmak istenip ت harfi د harfine dönüştürülmüş ve idgamdan dolayı د harfi sükunlu okunmuştur. Sonra da kelimenin başına vasıl elifi getirilince kelime اِفَّاعَلْتُمْ veznine dahil olmuştur.

Âlimlerden biri, ادَّارَأْتُمْ fiilinin اِفْتَعَلْتُمْ vezninde olduğunu söylemiş ve şu açılardan hataya düşmüştür:

Birincisi: ادَّارَأْتُمْ kelimesi sekiz harf üzerine kurulurken اِفْتَعَلْتُمْ vezni yedi harf üzerine kuruludur.

İkincisi: Vasıl elifinden sonra gelen harf ت harfidir. O ise, böyle diyerek onu د harfi yapmıştır.

Üçüncüsü: İkinci harften sonra gelen harf د harfidir. O ise, bunu ت harfi yapmıştır.

Dördüncüsü: Aynel fiili sahih olan bir fiilde اِفْتِعَال veznindeki ت harfinden sonrası mutlaka harekeli olmak durumundadır. O ise, burada onu sakin hareketli yapmıştır.

Beşincisi: Burada ت ve د harfleri arasına zaid bir fiil girmiştir. Fakat اِفْتَعَلَ babında bu iki harfin arasına zaid bir harf girmez.

Altıncısı: Bunu söyleyen, aynel fiil olmadığı halde elif harfini aynen fiil konumuna getirmiştir.

Yedincisi: اِفْتَعَلَ vezninde ت harfinin öncesinde iki sonrasında da iki harf varken, ادَّارَأْتُمْ vezninde ت harfinin yerini tutan د harfinden sonra üç harf vardır. (Müfredât)

DİĞER BAZI TÜREVLER:

دَرَأَ (geniş zaman يَدْرَأُ mastar isim دَرْءٌ):

دَرَأَهُ : Onu şiddetli bir biçimde itti; onu ittirdi, iteledi ya da onu defetti.

دَرَأَ عَنْهُ الْحَدَّ : Ondan defetti, ya da onun belirlenen cezasını öteledi.

Yüce Peygamber’in (s.a.v) şöyle söylediği rivayet edilmektedir: اِدْرَؤُا الْحُدُودَ بِالشُّبْهَاتِ : Şüpheyle belirlenen cezayı kaldırın ya da öteleyin.

تَدَارَؤُوا : İhtilafa düştüler.

اِدَّرَأْتُمْ esasen şöyledir: تَدَارَأْتُم : İhtilaf veya münakaşa halinde birbirinizi suçladınız ya da suçlamaya çalıştınız.

اِدَّارَأْتُمْ فِيهَا : Onunla ilgili aranızda ihtilafa düştünüz veya onunla ilgili olarak tartıştınız ya da katletme işini birbirinizin üzerine attınız ya da atmaya çalıştınız, manasına gelmektedir (2:72).